ВЛАДИМИР БЕЛЯЕВ: "ЫТ - УГААННЫГ БОЛГАШ ШЫНЧЫ ӨҢНҮК"

Чылдың-на Россияда июнь 21-де кинологтуң хүнүн демдеглеп турар. Россияның Шииткел күү­селдезиниң федералдыг албанының ТР-де эр­геле­линиң 2 дугаар эдип-чазаар эмнелге албан чериниң ыттар тудар хоорайжыгажынга чедип, кинологтар-биле ужураштым. 

Бо хүнде ыттар тудуп турар тускай черде 16 ыт болгаш 10 кинолог бар. Бисти кинология албанының начальниги Евгения Севен биле улуг инструктор, кинолог Владимир Беляев уткуп алды. Херим иштинче кирип келиривиске, кажаада хөй-ле ыттар ээрип турар. Олар девис­кээринче өске кижилер кирип келгенин ынчаар медээлеп, хөлзедилер.

Владимир Николаевич белеткел эртер хоорайжыгажынче Иза­бель дээр ыды-биле бисти чалап, ооң арга-мергежилин көргүстү. Кинолог ыдын “Изи” деп чассыда аарак адаар. Немец уксаалыг овчарка бедик херимнерни кашпагайы-биле ажыр шурап, ийи каът хире бедик черже чада өрү үнүп, бадып, ээзиниң “олурар”, “чыдар”, “турар”, “үн” дээн коман­даларын чазыг чок күүсетти. Даал­га күүсеткен соонда, ээзи эргеледип суйбаарга, аңаа улуг шаңнал.

Арга-дуржулгазы бедээн кинолог элээди үезинде чурттуң оолдары-биле бир дөмей космонавт болуксап турган. Кажан тус эргелелдиң камгалал албанынга ажылдай бээрге, кинолог кылдыр ажылдаарын сүмелээрге, бичиизинден тура ыттарга аажок ынак болгаш, дораан чөпшээрежипкен. Ийи дугаар мергежилди чедип алыры-биле Красноярскиге белеткел курстарын дооскан. Баштайгы чылдарында ол кады ажыл­даар эниктерин боду садып ап турган. Изабель деп ыдын кинология албаны дамчытканы ол.  Владимир Беляевтиң кинолог стажы 18 чыл. Дөрт харлыг Изи кинологтуң 6 дугаар ыды. Ол чүгле ээзиниң айтыышкынын күү­седир угаанныг-ла ыт. 

“Кандыг-даа ытты кижи бодунга ижиктирип алырда, ону чажындан тура азырап өстүрери күзенчиг. Изини 4 айлыг турда меңээ хүлээткен. Ол мээң чанымга келгеш, холумну чылгап, боду мени шилип алган. Баштайгы танышкан хүнүвүстен эгелээш чарылбас өңнүктер апарган бис. 

“Хүндүлүг дыштанылгаже” үнген ыттарымны бажыңымче ап алыр мен. Сес чыл ишти чай, кыш дивейн кады ажылдаан өңнүүмнү өске улуска канчап бүзүрээр мен. Харын-даа чер бажыңда чурттап турар мен. Каът бажыңга ыттар тудары бер­ге айтырыг. 

Кинолог кады ажылдап турар ыды-биле бот-ботарының аразында кымга-даа көзүлбес харылзаалыг болур. Ыттарны истекчи кылдыр өөредирде, тускай аргалар херек. Хөй кезии оюн хевиринге өөрениичел болур. Изиниң аажы-чаңы томаанныг. Ытты ажылдаарынга белен кыл­дыр бир чыл дургузунда өөредир” – деп, кинолог чугаалады. 

Владимир Беляев ыттарының дугайында чугаалай бээрге, карактары өөрүшкүзүнден кыптыгып турар. Кинолог шөлээзиниң үезинде өңнүүн сактып туруп бээр. Ынчангаш ыдын бажы­ңынче ап алыр чаңчылдыг. Дириг амытаннарга ынакшылын ийи ажы-төлүнге база дамчыткан. Ол ыттары-биле Сибирь федералдыг округка кинологтарның хөй мергежилдиг маргылдааларынга удаа-дараа киржип турар. 

Кинология албанының на­чальниги Евгения Севен­ Рос­сияның Шииткел күү­селдезиниң федералдыг албанының ТР-де эргелелинде ниитизи-биле 73 ыт болгаш 50 кинолог барын чугаалады. 

“Эдип-чазаар колонияның девискээринде кинология ал­банының ыттары корум-чурумну тудуп, шииттирген дургуннарны доктаадып, хоойлуга чөрүштүр наркотиктиг бүдүмелдерни кажар арга-биле киирер таварылгаларны болдурбас талазы-биле кинологтарга улуг дузазын көргүзүп чоруур. Ыттар ветеринар эмчиниң хайгааралында. Бир ытка-ла хүнде 0,5 кил эът, чарба, ногаа аймаа болгаш минералдыг немелделер көрдүнген. Ыт бүрүзүнүң аажы-чаңы аңгы-аңгы болур. Оларның-биле билчилгени ээлери чоорту кады ажылдап тургаш тып алыр. Колдуунда немец, кавказ уксаалыг овчаркалар бар” – деп, Евгения Севен кинологтуң чугаазынга немеди. 

Кинолог мергежилдиг ишчилер кады ажылдап турар өңнүктеринге кончуг ынак дээрзин көрдүм. Чүгле дириг амытаннарга ынак, оларны кээргээр, сагыш човангыр кижилер ыттарны ис истээр, частыр, наркотиктиг бүдүмелдер тывар, ис чок читкен кижилерни дилээр кылдыр өөредип шыдаар. Ыттар ээзинге “хүндүлүг дыштанылгаже” үнгүжеге чедир төнчү чок шынчы болуп артып каар. Кинологтар ыттарын бажыңнарынче ап, боттарының талазындан база шынчызын көргүзүп турар. Тус­кай мергежилдиң кижилеринге  моон-даа соңгаар чедиишкиннерни күзедим.

Шончалай  ХОВАЛЫГ.

Авторнуң  тырттырган  чуруктары.