ОРТУМАК ЭРТЕМНИГЛЕРНИ ДЕТКИИРИ-БИЛЕ...

Эрткен неделяда Кызыл­дың экономика болгаш эрге-хоойлу техникумунга «Күш-­ажыл рыногунуң орту­мак звенонуң бедик мергежилдиг кадрларынга херег­лелин тодарадыры» деп темага төгерик стол болган. Аңаа техникумнуң башкыларындан аңгыда Кызыл хоорай мэриязының социал политика департаментизиниң, Россияның көдээ ажыл-агый банкызының Кызыл хоорайда салбырының, хоорай судунуң, Иштики херектер яамызының, Чонну ажылга хаара тудар төптүң, Тывада каайлы чериниң, ОШАЧКИ-ниң специалистери киришкен.

Кызылдың экономика болгаш эрге-хоойлу техникумунуң директору Ольга Кондрашова төгерик столду ажыткан. Ооң киржикчилеринге өөрүп четтиргенин илереткеш, техникумнуң дугайында кысказы-биле таныштырган.

 Кызылдың экономика болгаш эрге-хоойлу техникуму Тывада улуг назылыг өөредилге черлериниң бирээзинге хамаар­жыр. Арга-дуржулгазы бедик башкыларның өөреткен доо­зукчулары Тываның аңгы-аңгы булуңнарында чедиишкинниг ажылдап чоруур. Амгы үеде техникумнуң сургуулдары экономика болгаш бухгалтер, аъш-чем продуктуларының технологу, эрге-хоойлу, туризм, банк ажылы деп мергежилдерни хүндүскү болгаш бот-өөредилге салбырында өөренип турарлар.  

Техникум 20 ажыг чылдар дур­гузунда Новосибирскиде Сибирьниң хереглекчилер коо­перациязының университеди-биле кады ажылдажылганы кы­лып, доозукчуларын дээди эр­тем чедип алыры-биле чорудуп турар. Ындыг-даа болза доозукчуларның хөй кезии ажылдаары-биле Тывада артып каап турар таварылгалар хөй. Амгы үениң байдалы-биле ортумак өөредилге черин дооскан кадрларның ажыл тывары берге апарганын барымдаалааш, техникум боттарының кадрларынга деткимче тывары-биле төгерик столду организастаан. 

Бир дугаарында ортумак эртемниг кадрларның ажыл-агыйга тургустунарының дугайында айтырыгны чугаалашканнар. Ол талазы-биле Россияның көдээ ажыл-агый банкызының специализи Ксения Коновалова:

– Көдээ ажыл-агый банкызы Россияда билдингир банкы­лар­ның бирээзи. Аңаа ажылдаары-биле дээди эртемниг специалис­терни алыры чугула. Ындыг-даа болза Тывада көдээ ажыл-агый банкызы 16 аңгы төптүг болгаш ажылдакчылар саны база хөй. Ажылчын олуттар бо-ла хосталы бээр, ылаңгыя херээжен улус уруг азыраарының шөлээзинче бо-ла үнер.  Эң-не хөй кадрлар солчур ажылчын олут – касса. Кассир кижиниң ажылы нарын болгаш харыысалгалыг берге болгаш ооң специалистери бо-ла солчур. Ынчангаш бистиң банк ажылды кылып шыдаар-ла болза, бедик мергежилдиг ортумак эртемниг специалистерни чамдыкта хүлээп ап турар. Олар чүгле 144 шактың немелде курс­тарынга албан өөренир ужурлуг. Ындыг курстарны бистиң банкыда тускай специалистер өөредип турар – деп чугаалады.  

Ксения Коновалованың чу­гаа­зы техникумнуң башкыларынга өөрүнчүг медээ болган. Оларның кассир мергежилдиг доозукчулары банкыга ажылдаар­  аргалыг болурлар. 

ОШАЧКИ-ниң төлээзи инспектор Чингис Судер-оол:  

– Техникумнуң эрге-хоой­лу­га хамааржып турар мер­гежилдериниң доозукчуларынга хамаарыштыр мындыг чүүлдү чугаалаксадым. ОШАЧКИ-ге чаа кадрлар херек, ынчалза-даа аргалыг-ла болза дээди эр­темниг болза эки. Амгы үеде Тываның ОШАЧКИ инспекциязынче 200 ажыг кордакчы билдириишкин киирген, оларның аразында дээди, ортумак-даа эртемниглер бар. Бир дугаарында, кордакчы кижиниң мага-бодунуң кадык, шыыраа, шериг херээн эрткени, шииттирбээни, юрист эртемниг болуру албан. Ийиде, психолог эмчиниң тести хыналдазы, үште, күш-шыдал талазы-биле эң-не нарын шылгалданы ажып эртери дээш оон-даа өске негелделерлиг. Ынчангаш дээди азы ортумак эртемниг-даа болза дыка хөй кордакчылар үстүнде шылгалданы эртип шыдавайн баар. Ынчап кээрге келир үениң доозукчулары бо адаттынган  негелделерге дүгжүп турар болза эки –  деп сагындырган.

Оон аңгыда техникумнуң башкыларының талазындан эрге-хоойлу черлеринге ажылдап чораан, амгы үеде хүндүлүг дыштанылгада олурар хоочуннарны техникумга башкылары-биле чалаар болза кандыгыл деп айтырыг тургустунган. Шак ындыг арга-дуржулгазы бедик хоочуннарның дузазы-биле немелде курстарны база ажыдары күзенчиг дээрзин сүмелешкен. 

Тываның чонну ажылга хаара тудар төвүнүң ажылдакчызы Алимаа Лопсанайның тайылбыры-биле, 2017 чылдың январь айның байдалы-биле Кызыл хоорайда ажыл чок чоннуң саны 8,3 муң (9,9 хуу).  Оларның иштинден ажыл чоктар черинде 5,8 муң кижи  бүрүткеткен. Төптүң талазындан аңгы-аңгы адырлардан ажылдарны дилээниниң түңнелинде 1,8 муң кижини док­таамал болгаш түр ажылдарже хаара туткан.  Оларның аразында дээди, ортумак-даа эртемниг­лер бар. Чамдык күзелдиг улус­ту Чонну ажылга хаара ту­дар төптүң мурнундан тус­кай прог­рамма езугаар халас өөредип чорудуп турар.

Аныяктарга ажылдаар олуттар шуут чок дээрзи база шын эвес, чүге дээрге чамдык организациялар боттарынга херек специалистерни тыппайн турар, а ажыл тыппайн турар улустуң доос­кан эртеми өске болур. А чамдык таварылгаларда акша-шалың айтырыынга “үзүп” турар деп болур. Чамдык “чалгаа­пайлар” кылып шыдаар ажылдарынга ызырынмас болгулаар дээш чылдагааннар-ла хөй. 

Төгерик столга көдүрген бир кол­ айтырыгларның бирээзи сургуулдарның өөредиглиг практика эрттирер черлерин дугуржуп алыры. Ол талазы-биле ажылдакчылар башкыларны деткип, боттарының даргалары-биле сү­мелешкеш, дыңнадыптарын саналдаан. Тываның каайлы чериниң ажылдакчызы Павел Хлапов практика талазы-биле дугуржулгага чөпшээрешкеш, сургуулдарны хүлээп алырын дыңнаткан.

Төгерик столга чидиг айтырыгларны чугаалашкан түңнелинде, аныяк кадрларның ажыл-агыйга тургустунарының талазы-биле ам-даа чогумчалыг хемчеглерни алырын, чонга херектиг, эң-не ажыктыг мергежилдерни, курстарны немей ажыдып, Чонну ажылга хаара тудар төпке дузалажып, ында бүрүткеткен чоннуң санын кызырарынга, техникум үлүг-хуузун киирер дээрзинге киржикчилер бүзүрелин илереткен.