Эрткен неделяда Кызылдың экономика болгаш эрге-хоойлу техникумунга «Күш-ажыл рыногунуң ортумак звенонуң бедик мергежилдиг кадрларынга хереглелин тодарадыры» деп темага төгерик стол болган. Аңаа техникумнуң башкыларындан аңгыда Кызыл хоорай мэриязының социал политика департаментизиниң, Россияның көдээ ажыл-агый банкызының Кызыл хоорайда салбырының, хоорай судунуң, Иштики херектер яамызының, Чонну ажылга хаара тудар төптүң, Тывада каайлы чериниң, ОШАЧКИ-ниң специалистери киришкен.
Кызылдың экономика болгаш эрге-хоойлу техникумунуң директору Ольга Кондрашова төгерик столду ажыткан. Ооң киржикчилеринге өөрүп четтиргенин илереткеш, техникумнуң дугайында кысказы-биле таныштырган.
Кызылдың экономика болгаш эрге-хоойлу техникуму Тывада улуг назылыг өөредилге черлериниң бирээзинге хамааржыр. Арга-дуржулгазы бедик башкыларның өөреткен доозукчулары Тываның аңгы-аңгы булуңнарында чедиишкинниг ажылдап чоруур. Амгы үеде техникумнуң сургуулдары экономика болгаш бухгалтер, аъш-чем продуктуларының технологу, эрге-хоойлу, туризм, банк ажылы деп мергежилдерни хүндүскү болгаш бот-өөредилге салбырында өөренип турарлар.
Техникум 20 ажыг чылдар дургузунда Новосибирскиде Сибирьниң хереглекчилер кооперациязының университеди-биле кады ажылдажылганы кылып, доозукчуларын дээди эртем чедип алыры-биле чорудуп турар. Ындыг-даа болза доозукчуларның хөй кезии ажылдаары-биле Тывада артып каап турар таварылгалар хөй. Амгы үениң байдалы-биле ортумак өөредилге черин дооскан кадрларның ажыл тывары берге апарганын барымдаалааш, техникум боттарының кадрларынга деткимче тывары-биле төгерик столду организастаан.
Бир дугаарында ортумак эртемниг кадрларның ажыл-агыйга тургустунарының дугайында айтырыгны чугаалашканнар. Ол талазы-биле Россияның көдээ ажыл-агый банкызының специализи Ксения Коновалова:
– Көдээ ажыл-агый банкызы Россияда билдингир банкыларның бирээзи. Аңаа ажылдаары-биле дээди эртемниг специалистерни алыры чугула. Ындыг-даа болза Тывада көдээ ажыл-агый банкызы 16 аңгы төптүг болгаш ажылдакчылар саны база хөй. Ажылчын олуттар бо-ла хосталы бээр, ылаңгыя херээжен улус уруг азыраарының шөлээзинче бо-ла үнер. Эң-не хөй кадрлар солчур ажылчын олут – касса. Кассир кижиниң ажылы нарын болгаш харыысалгалыг берге болгаш ооң специалистери бо-ла солчур. Ынчангаш бистиң банк ажылды кылып шыдаар-ла болза, бедик мергежилдиг ортумак эртемниг специалистерни чамдыкта хүлээп ап турар. Олар чүгле 144 шактың немелде курстарынга албан өөренир ужурлуг. Ындыг курстарны бистиң банкыда тускай специалистер өөредип турар – деп чугаалады.
Ксения Коновалованың чугаазы техникумнуң башкыларынга өөрүнчүг медээ болган. Оларның кассир мергежилдиг доозукчулары банкыга ажылдаар аргалыг болурлар.
ОШАЧКИ-ниң төлээзи инспектор Чингис Судер-оол:
– Техникумнуң эрге-хоойлуга хамааржып турар мергежилдериниң доозукчуларынга хамаарыштыр мындыг чүүлдү чугаалаксадым. ОШАЧКИ-ге чаа кадрлар херек, ынчалза-даа аргалыг-ла болза дээди эртемниг болза эки. Амгы үеде Тываның ОШАЧКИ инспекциязынче 200 ажыг кордакчы билдириишкин киирген, оларның аразында дээди, ортумак-даа эртемниглер бар. Бир дугаарында, кордакчы кижиниң мага-бодунуң кадык, шыыраа, шериг херээн эрткени, шииттирбээни, юрист эртемниг болуру албан. Ийиде, психолог эмчиниң тести хыналдазы, үште, күш-шыдал талазы-биле эң-не нарын шылгалданы ажып эртери дээш оон-даа өске негелделерлиг. Ынчангаш дээди азы ортумак эртемниг-даа болза дыка хөй кордакчылар үстүнде шылгалданы эртип шыдавайн баар. Ынчап кээрге келир үениң доозукчулары бо адаттынган негелделерге дүгжүп турар болза эки – деп сагындырган.
Оон аңгыда техникумнуң башкыларының талазындан эрге-хоойлу черлеринге ажылдап чораан, амгы үеде хүндүлүг дыштанылгада олурар хоочуннарны техникумга башкылары-биле чалаар болза кандыгыл деп айтырыг тургустунган. Шак ындыг арга-дуржулгазы бедик хоочуннарның дузазы-биле немелде курстарны база ажыдары күзенчиг дээрзин сүмелешкен.
Тываның чонну ажылга хаара тудар төвүнүң ажылдакчызы Алимаа Лопсанайның тайылбыры-биле, 2017 чылдың январь айның байдалы-биле Кызыл хоорайда ажыл чок чоннуң саны 8,3 муң (9,9 хуу). Оларның иштинден ажыл чоктар черинде 5,8 муң кижи бүрүткеткен. Төптүң талазындан аңгы-аңгы адырлардан ажылдарны дилээниниң түңнелинде 1,8 муң кижини доктаамал болгаш түр ажылдарже хаара туткан. Оларның аразында дээди, ортумак-даа эртемниглер бар. Чамдык күзелдиг улусту Чонну ажылга хаара тудар төптүң мурнундан тускай программа езугаар халас өөредип чорудуп турар.
Аныяктарга ажылдаар олуттар шуут чок дээрзи база шын эвес, чүге дээрге чамдык организациялар боттарынга херек специалистерни тыппайн турар, а ажыл тыппайн турар улустуң дооскан эртеми өске болур. А чамдык таварылгаларда акша-шалың айтырыынга “үзүп” турар деп болур. Чамдык “чалгаапайлар” кылып шыдаар ажылдарынга ызырынмас болгулаар дээш чылдагааннар-ла хөй.
Төгерик столга көдүрген бир кол айтырыгларның бирээзи сургуулдарның өөредиглиг практика эрттирер черлерин дугуржуп алыры. Ол талазы-биле ажылдакчылар башкыларны деткип, боттарының даргалары-биле сүмелешкеш, дыңнадыптарын саналдаан. Тываның каайлы чериниң ажылдакчызы Павел Хлапов практика талазы-биле дугуржулгага чөпшээрешкеш, сургуулдарны хүлээп алырын дыңнаткан.
Төгерик столга чидиг айтырыгларны чугаалашкан түңнелинде, аныяк кадрларның ажыл-агыйга тургустунарының талазы-биле ам-даа чогумчалыг хемчеглерни алырын, чонга херектиг, эң-не ажыктыг мергежилдерни, курстарны немей ажыдып, Чонну ажылга хаара тудар төпке дузалажып, ында бүрүткеткен чоннуң санын кызырарынга, техникум үлүг-хуузун киирер дээрзинге киржикчилер бүзүрелин илереткен.
Сайсуу ДАРГЫН-ООЛ.
Рубрика:
Санал-онал немээри