
Дмитрий КАЧАН Тывада билдингир журналист Ирина Борисовна Качанның оглу. Ол Германияда ажылдап чурттап турар. Тывага төрүттүнген, Кызылга школа дооскан аныяк кижи техниктиг эртемнерниң кандидады деп атты даштыкы чуртка чедиишкинниг камгалаанын дыңнааш-ла, ооң-биле чугаалажыр арганы дилеп турган кижи мен. Чоокта чаа интернет четкизин дамчыштыр ооң-биле чагаалажыр аргалыг болдум.
— Экии, Дмитрий Сергеевич, бижээниңер диссертацияның адын чүү дээрил? Ооң кол сорулгазы чүү ирги?
— Ажылдың ады «Телекоммуникация четкилеринге медээлерни кончуг дүрген дамчыдарын организастаарынга чедингир эрттирилге шугумнарын үнелээриниң методикаларын ажылдап кылыры». Ооң кол сорулгазы – секундада 10 Гбиттен тура дүргенниг чедингир эрттирилге шугумнарынче чедип алыры. Шинчилелдерниң түңнелдери амгы телекоммуникация күчү-күштериниң ужур-дузазын улгаттырарынга дузалыг. Оон тода кылдыр тайылбырлаар болза, бөдүүн чонга билдинмес сөстер, терминнер ажыглаар апаар. Бо талазы-биле сонуургалдыг кижилер https://sibsutis.ru//science/postgraduate/dis_sovets/ деп бо сайтыда 78 дугаарында, оон номчуп болур.
— Ийе, үе өскерилген. Бистиң номчукчуларывыс аразында ону сонуургаар кижилер база бар. Мындыг нарын эртем ажылын, ам артында даштыкыда камгалап алганыңарны бодаарга, школага өөренип тургаш, сан эртеминге шыырак-ла турган боор силер аа?
— Сан эртеминге сонуургалым турган. Ынчалза-даа бир таварылга мээң келир үеде салым-чолумну өскертир часкан.
Школага өөренип турумда, математика башкызы мен дыңнап турумда авамга: «Силерниң оглуңар сан эртеминге сунду чок кижи-дир. Ынчангаш өске школаже шилчидип ап болур силер бе?» — дээн. Ону дыңнааш, хомудаанымны канчаар! Херек кырында, ындыг эвес дээрзин канчаар тайылбырлаар аайын тыппаан мен. Ооң соонда өске школаже шилчидип алганым – мээң школачы амыдыралымда эң эки чүүл болганын ам бодаар чордум. Ол үеде меңээ дыка ыядынчыг болгаш аарышкылыг болган. Ажыы-биле чугаалаарга, мугулай кижи-дир дээн ышкаш кылдыр меңээ дыңналган.
— Ада-ие база дыка хөй таварылгаларда ажы-төлүвүстү деткивейн, кончуп шаг болур болгай бис. Ирина Борисовна канчалды?
— «Ол дээрге шуут хей, хоозун чүве-дир» — деп, авам чугаалаанын дыка эки сактыр мен. Авам-биле школадан үнгеш, хоорай кезип, сагыш-сеткиливис чугаалажып хүнзээш, кежээ чанып кээримге, буруузунганым «чадап каан», «авам менден чөгенген» дээн ышкаш бодалдарым эсти берген. «Санга сунду чок» кижи Новосибирскиде күрүнениң техниктиг университедин кызыл диплом-биле доозуп, ооң-биле чергелештир экономика талазы-биле мергежилди база алдым. Оон Германияның кончуг шыырак дээн лабораториязынга ажылдап, техниктиг эртемнерниң кандидадының чадазын камгалап алдым.
— Силер бо эртем чадазын камгалааш, школага силерни математикага сунду чок деп башкының үндүрген түңнели шын эвес дээрзин бадыткааныңар ол-дур. Амыдыралда мындыг таварылгалар дыка хөй болуп турар. Та, чеже кижи күзелиниң эчизинге четпейн, ара соксап каан чүве?!
— Ийе, ынчангаш мен школачыларга, эң ылаңгыя оолдарга, башкылар кижилер болганда, кандыызы-даа бар, күзелиңерни чедип алыр дээш, «шыдавас сен», «сунду чок сен» дээн чугааларга дүжүп бербейн, эки өөрениңер деп чагыксаар кижи-дир мен. Ажылынга бердинген башкылар хөй. Ынчангаш мени амыдыралдың делгем оруунче үдээн, чоокта чаа 100 чылдаанын демдеглеп эрттирген Кызылдың 1 дугаар школазынга, башкыларымга силерниң солунуңар арнын таварыштыр Чаа чыл-биле байыр чедирерин чөпшээреп көрүңер. Математика башкызы Татьяна Ивановна Белоусова мээң амыдыралда оруумну шын тып алганымга кончуг улуг салдар чедирген кижи, ынчангаш башкымга мөгеер мен.
— Мергежил шилип алырынга кым улуг салдар чедиргенил?
— База-ла авамның салдары-дыр. Чырык чер кырында чедиишкиннерим шуптузу – авамның ачы-хавыяазы. Эртем-билиг чедип алырынга, кижизиг мөзү-шынар хевирлээринге ооң үлүү улуг.
Бичии турумда «Денди» дээр оюн турган. Авам-биле аңаа ойнаар бис. Оон кажан бажыңывыска компьютер тыптып кээрге, ооң артынга кайы хире-даа олурумда (колдуунда ажыы чок оюннар ойнап турган-даа болзумза), кызыгаарлап турбаан. Ындыг-мындыг мергежилдиг болур сен деп турганын-даа сагынмас-тыр мен. Ынчалза-даа авамның ачазы — кырган-ачам, офицер кижи болганы-биле, авам мени салгал дамчаан офицер болур деп күзеп турганын билир турдум. Ооң кижизидер кол чепсээ – кажан-даа албадавас, боду үлегер-чижек болуру. Чижээ, мен кажан-даа авамны «ижипкен» турда, көрүп көрбээн мен. Ол таакпылаар деп билир мен, ынчалза-даа школа дооскужеге чедир көрбээн турдум. Ажы-төл ада-иезин өттүнер, ынчангаш өг-бүлеге доктааттынган чурум келир үеде дыка хөй өг-бүлелерниң чаңчылы болу бээрин сактып алыры чугула. Ада-иезин кежээлерде столунуң кырынга аъш-чемин делгээш, пиво ижип олурар кылдыр көрүп чораан ажы-төлү база ону «эки чаңчыл» деп бодап, сагып артар болгай.
— Өг-бүлениң чурум езулалын кончуг эки демдегледиңер. Душтук бар бе?
— Ийе. Бар. Өгбелери түрк дылдыг уруг-биле элээн үр үеде ужуражып турар мен. Ооң өг-бүлеже көрүжү база мээңии-биле дүгжүр. Ынчангаш бот-боттарывыска тааржыр-дыр бис деп бодап чоруур мен.
— Эртем ажылынга болгаш амыдыралыңарга улуг-улуг чедиишкиннерни күзедим.
Дарый АВЫДА чугаалашкан.
Рубрика:
Санал-онал немээри