Тыва Республиканың Баштыңының чанында Стратегтиг хөгжүлдениң болгаш национал төлевилелдерниң талазы-биле чөвүлелдиң хуралынга национал төлевилелдерниң боттанылгазын түңнеп чугаалашкан.
Владислав Ховалыгның даргалааны чөвүлелдиң кежигүннеринге чурттуң Президентизиниң эгелээшкиннериниң боттанылгазынга регионнуң киржилгезин бараалгаткан. Ажылдап турар 15 национал төлевилелдиң 12-зинде Тыва киржип турар.
– Регионнарже калбак чидиг айтырыгларны шиитпирлээри-биле улуг хемчээлдиг акша-хөреңгилер кирип турар: чоннуң хандыртынылгазындан эгелээш, чаа школалар тудуунга, эмнелгелерниң техниктиг чүмнээшкининге, оруктар септелгезинге чедир. Бистиң чаңгыс чер чурттугларывыстың амыдырал деңнелиниң эки талаже көскү өскерлиишкиннери, ук акша-хөреңгилерниң үре-түңнелдиг ажыглалы, төнчү түңнел чүгле бистен хамааржыр – деп, республиканың Баштыңы хуралды ажыдып тура демдеглээн.
Республика Чазааның, яамыларның болгаш албан черлериниң национал төлевилелдерниң күүселдезиниң дугайында илеткелди бирги оралакчы дарга Владимир Донских кылган. 2023 чылда национал төлевилелдерниң боттанылгазы макроэкономиктиг болгаш геополитиктиг айыылзыныышкынның байдалдарында эрткен. Ындыг болзажок Тываның бо талазы-биле көргүзүглери 95,46 хуу болган (Сибирь федералдыг округта – 97,72, РФ-те – 98,69 хуу).
7 национал төлевилелдиң талазы-биле республика 100 хуу күүселдени көргүскен: «Культура», «Экология», «Чурттар аразының кооперациязы болгаш экспорту», «Чурттаар оран-сава болгаш хоорай хүрээлели», «Чурагайлыг экономика», «Күш-ажылдың бүдүрүкчүлүү» болгаш «Айыыл чок шынарлыг оруктар». Демдеглеп каар чүүл чүл дизе, «Чурттаар оран-сава болгаш хоорай хүрээлели» нацтөлевилел-биле 130 муң дөрбелчин метр оран-саваны тудар тургаш, 172 муң дөрбелчин метрден хөй оран-саваны туткан. Республика Тывага кончуг чугула «Экология» деп национал төлевилелдиң «Арыг агаар» деп федералдыг төлевилелинде киржирин уламчылап турар. 2023 чылдың сентябрь айдан тура Бүгү-россияның «Экология» эртем-шинчилел институду Кызыл хоорайның агаарының хирлениишкининиң допчулаашкынын чорудуп турар.
Ниитизи-биле 2023 чылда «Кадык камгалалы», «Демография», «Өөредилге», «Культура», «Айыыл чок шынарлыг оруктар» болгаш «Чурттаар оран-сава болгаш хоорай хүрээлели» нацтөлевилелдерниң боттанылгазынга киржип, 66 объектиниң чаартылгазын база тудуун кылган, оларның 14-ү шилчилгелиг хуусаалыг, 52-зин чаа тудар.
2024 чылда Тыва Республика 13 нацтөлевилелге киржирин илередип, 44 регионалдыг төлевилелди бараалгаткан. Республика «Ужудукчу чок авиация системалары» деп чаа нацтөлевилелге киржип турар. Ооң акшаландырыышкыны 19,5 сая рубль. Ол акша-хөреңгилер-биле 13 ужудукчу чокка ужудар аппараттарны садып алыр, оларны арга-арыг өрттериниң профилактиказынга база ажыглаар.
Амгы үеде РФ-тиң Чазаанда 5 чаа нацтөлевилелдиң ажылдап кылыышкыны чоруп турар: «Өг-бүле», «Үргүлчүлелдиг болгаш идепкейжи амыдырал», «Кадрлар», «Сан-медээлер экономиказы» болгаш «Россияның аныяктары», оларны Президент Владимир Путинниң Айыткалында айыткан болгай. Беш чаа төлевилелдиң дөртү 2025 чылда ажылдап эгелээр. «Россияның аныяктары» нацтөлевилел 2024 чылдың ийиги чартыындан тура ажылдап эгелээр. Оон аңгыда, Президент 2024 чылдың июль 1-ге чедир чаңчылчаан российжи мөзү-бүдүш үнелелинге үндезилеттинген бүгү талалыг сайзыралды алган кижини хевирлээринче угланган чаа национал төлевилелди ажылдап кылырын база боттандырып кирерин дааскан.
Бо чаа төлевилелдерге республиканың киржилгезиниң талазы-биле санал-оналдарны белеткээриниң эргежок чугулазын Владислав Ховалыг демдеглээн.
А. ХЕРТЕК белеткээн.
Чингис СААЯНЫҢ тырттырган чуруктары.
«Шын» №26 2024 чылдың апрель 6