Корреспондент кижи солунга материал парладыр дээн болза, каштың хүнүнде, кандыг темага, каш одуруг дээрзин баш бурунгаар чагып алыр. Солун бүдүрүлгезиниң дүрүмү ындыг.
2002 чылдың апрель 20-де (23 чыл бурунгаар) “Эскертинмээн юбилей” деп рубриканың адаанга солунга “Шын” солуннуң шаңналы 40 харлаан” деп чүүлүм үнген. Ону бижииринге Владимир Чадамбаның “Чүс чылдың мөгелери” деп номундан барымдааларны ажыглаан мен. Бо үениң бедиинден олче дагын катап эглип кээп, ооң эдилгелиг болгаш немелделиг хевирин силерге бараалгадыйн.
1962 чылда СЭКП Тыва обкомунуң бюрозу тыва хүрешти чон ортузунга улам сайзыраңгайжыдар, мөгелерниң арга-мергежилин бедидер сорулга-биле “Шын” солуннуң шаңналы дээш тыва хүрешке маргылдааны чыл санында эрттирериниң дугайында шиитпирни хүлээп алган. Тыва хүрештиң чоннуң ортузунга калбак нептерелди ап, улам ыңай сайзыраанын, ооң уламындан спортчу хүрештерниң өске-даа хевирлерниң оккур хөгжүлдези бо турнирден укталган. Калган улуг мөгевис, Тываның Арзылаң мөгези Маадыр Монгуш солуннуң ол-ла дугаарында “Мөгелер чүү деп көөр ирги деп?” деп чүүлүнде мынча деп бижип турар: ”Кандыг үелерни чурттап эрткенивисти тыва чон утпайн, сактып чор боор. Чараш, чаагай чаңчылдарывысты “эргиниң, бүдүүлүк үениң артынчылары” деп хоруп турганындан тыва чоннуң Наадымы 1989 чылга чедир болбайн турган болгай. Кажан шериг албанын Наро-Фоминск хоорайга эрттирип турумда, ак-көк Тывавыска 1989 чылда Наадым болуп эрткен дээрге, амыраанымны чүүге деңнээр боор! Биске, мөгелерге, Наадым, Олимпий оюннарынга киржилгеден артык”. Наадымга белеткел янзы-бүрү кожуун, суму маёвкалардан, “Шынның” турниринден эгелээр чүве болгай.
1988 чылга чедир солуннуң шаңналы дээш тыва хүрешке маргылдааны чылдың-на май 1-де эрттирип келген. Ынчалзажок солуннуң хөй санныг номчукчуларының, тыва хүрешке сундулуг спортчуларның дилээн ёзугаар 1989 чылдан бээр маргылдааны Тиилелге хүнүнде — май 9-та эрттирер шиитпирни солуннуң редколлегиязы хүлээп алган.
1962 чылдан эгелээш, турнир хагдынгыже чедир аңаа шүглүп чораан мөгелер:
1962 – Алексей Такталович КУМАЯК
1963 – Куулар Дамдынчапович ДАРЖАА
1964 – 1968 – Дапыл Аныянаңович ООРЖАК
1969 – Василий БАЗЫР-ТАРАА
1970 – улуг хар чагганындан болбаан
1971 – Сендаш ООРЖАК
1972 – Валерий АРАПТАҢ
1973 – Василий БАЗЫР-ТАРАА
1974 – Кызыл-оол ЛАЙДЫП
1975 – Дапыл Аныянаңович ООРЖАК
1976 – Кызыл-оол ЛАЙДЫП
1977 – Валерий АРАПТАҢ
1978 – Иван ХУРАГАН
1979 – Өлзей-оол ООРЖАК
1980 – Олег ООРЖАК
1981 – Виктор ХЕРТЕК
1982 – Иван ХУРАГАН
1983 – Роберт ХОМУШКУ
1984 – улуг хар чагганындан болбаан
1985 – Анатолий МОНГУШ
1986 – Владимир МОНГУШ
1987 – Иван ХУРАГАН
1988 – Владимир МОНГУШ
1989 – Роберт ХОМУШКУ
1990 – Владимир МОНГУШ
1991 – Аяс МОНГУШ
1992 – Алдын-оол КУУЛАР
1993 – Маадыр МОНГУШ
1994 – Владимир МОНГУШ
1995 – 1999 – Аяс МОНГУШ
2000 – Маадыр МОНГУШ
2001 – 2002 – Аяс МОНГУШ
2003 – Агбаансамдан Сүхбат (Моол)
2004 – 2005 – Андрей ХЕРТЕК
2006 – 2007 – Аяс МОНГУШ
2008 – Александр ХУУРАК
Шын “солуннуң тыва хүрешке тураскааткан турнирин улус “Биче-Наадым” дээр. Ооң ат-алдары чон ортузунга ол хире бедик турган. Солуннуң редколлегиязы ооң ат-алдарын улам ыңай бедидер, шаңнал фондузун көвүдедир дээш, эвээш эвес күжениишкинни үндүрген. Ынчалза-даа болганчок-ла амыдыралга таваржып кээр политиктиг “согур” шиитпирлерниң түңнелинде 46 чыл төөгүлүг турнир ыыт-шимээн чок “бурганнап” калган. Ооң чүге дүшкенин кым-даа огулуг тайылбырлаваан. Ооң соонда эрттирип турар маргылдаалар биеэги турнирниң сорулгаларынга, бодавыже, дүгжүп турар хире.
Артур ХЕРТЕК, “Шынның” хоочуну.
Василий БАЛЧЫЙ-ООЛДУҢ тырттырган чуруу.
«Шын» №12 2025 чылдың апрель 3