Эрги чылды үдевишаан, чаа чылды уткуп тура, Улуг-Хем кожуунда Тываның чогаалчылар эвилелиниң кежигүннери Ульяна Аракчаа-Величко, Олег Намчан, Аяс Санчай-оол база кожууннуң төпчүттүнген ном саңының хоочун специализи база кожууннуң херээженнер эргелелиниң даргазы Сай-Суу Тарыймаа аравыста сүмелешкеш, төрээн суурларывыста хоочуннарга, инвалидтерге Чаа чылдың чигирзиг белектерин сөңнээр ачы-буян кылырын дугурушкан бис.
Декабрьның сөөлгү хүннеринде баштай Арыг-Бажының хоочуннары Анна Намчак-оолга база Сереңмаа Чадамбага тус-тузунда белектерни байыр сөстүг чедиргеннер. Оон улаштыр Торгалыгда кайызы-даа бирги бөлүктүң инвалидтери Уйнук Мачыкка, Минчеймаа Данзырынмайга шак-ла ындыг хол белектерин сунуп, оларга манавааны өөрүшкүнү көргүскеннер.
Чаа чыл үнүп келген соонда, ол буянныг ажыл-херекти уламчылап, Арысканда болгаш Арыг-Үзүүнде хоочуннарга, инвалидтерге белек сунуп, байыр чедирип аалдап четтивис. Арыскан сумузунуң чагырга даргазы, Шончалай Донгак коллективи-биле эвилең-ээлдек, изиг шайлыг, амданныг аъш-чемниг уткуп-хүлээп алгаш, баштай-ла культураның хоочун ажылдакчызы, кожууннуң болгаш сумунуң херээженнер шимчээшкининиң эң-не идепкейжизи Любовь Очурга чедирди. Бистиң аалдап келгенивиске, Любовь Михайловнаның өөрүшкүзүнүң кыптыгып турарын көргеш, сеткиливис ханызындан магадап ханмадывыс. Ширээ долдур делгээн манчы-хуужуурун, дузаан ногаазын, мөөгүзүн, хайындырган вареньезин амданнанып чоогладывыс.
Дараазында Сергей Саттың бажыңынга кире дүжүп, белээвисти сөңнеп четтивис. Сергей Оюдаевич хып дээн чалыы назынында хай-халап уржуундан бертик-межел артып-даа кагза, аңаа черле ундаравайн, чонунга хөй-ле ажыктыг чүүлдерни кылып, ачы-буянныг үүлени "алдын" холдары-биле бүдүрүп, электротехниктиг дериг-херекселдерниң кандыызын-даа септеп-селип чоруур.
Бистиң-биле кады чораан чогаалчы угбавыс, Ульяна Маспын-ооловна база-ла шак мындыг кээргенчиг салым-чолдуң үүрге-чүъгүн эктинге каап алгаш, чаңгыс бут кырынга чурттап чораан назынында чаныш-сыныш чогун бөгүнге чедир көргүзүп чоруур болгай. Чаяап-төрээн ийи оглунга немей бир оолду кара чааскаан өстүр азырааш, эртем-билигге чедирип, өглеп-баштап-даа каан энерелдиг ава. Бо үеде ийи оглу ТШО дайынчылары болуп, Төрээн чуртунуң камгалакчылары болганы чоргааранчыг.
Арыг-Үзүүнге келгеш, Александр биле Идегел Садыревтерниң аныяк өг-бүлезинге белээвис сунуп кирдивис. Бо өг-бүлениң эр ээзи Александр ийиги бөлүктүң инвалиди, чаш ажы-төлдүг аныяк ада. Александр Валерьевич кадык тургаш, амгы үениң соталыг телефоннарын септээр мастерге өөренип алган. Аңаа немей бодунуң сонуургалы-биле хеп чуур машина, телевизор, пылесос дээш өске-даа электри күжү-биле ажылдаар бажың херекселдерин септеп, чонунга ажык-дузазын көргүзүп чоруур «алдын» холдуг ада.
Дараазында Николай Монгушович, Раиса Кылаңовна Кечил-оолдарга четтивис. Бо өг-бүлениң эр ээзи бүгү назынында "ҮТКА-ның 25 чылы" совхозка мурнакчылап, үлегерлиг чолаачы болуп ажылдап каан. Өгнүң херээжен ээзи Арыг-Үзүү участок эмнелгезинге биче медперсонал болуп, хүндүлүг дыштанылгаже үнгүжеге ак сеткилдиг ажылдаан. Олар аалчыларын чазык-чаагай, аъштыг-чемниг уткуп-хүлээп алды. Ол хүннүң чорук-херээн бо буянныг бажыңга доостувус.
Эрткен чылдың эгезинден тура-ла, каттыжып алганывыс дөрт кижи составтыг бөлүүвүстү "Культурлуг десант" деп адап алгаш, Улуг-Хем кожууннуң шупту сумуларын чыл төнчүзүнге чедир кезип, улуг-биче чон ортузунга ужуражылгаларны эрттирдивис.
Аяс САНЧАЙ-ООЛ, Тываның чогаалчылар эвилелиниң база «Уйгу чок Улуг-Хем» чечен чогаал каттыжыышкынның кежигүнү.
«Шын» №4 2025 чылдың февраль 6