Тускай шериг операциязының дайынчы хоочуну Вадим Кара-оол даалгалар күүсеткеш, балыгланган соонда, протезтиг-даа болза күш-культурадан салдынмайн чоруур. Арга-шинээ кызыгаарлыг кижилер аразынга республиканың чайгы спорт болгаш күш-культура фестивалы «Спартакиада–2025» пауэрлифтинг маргылдаазынга тиилекчи болган. Ол 100 килограмм деңзилиг штанганы көдүрүп шыдапкан, оон аңгыда 5 килограмм демир ядрону 6 метр ыракче октааш, база шылгараан. Ол ышкаш “СВОй водитель” деп дайынның хоочуннарының аразынга республика чергелиг автомашина болгаш аар техника мунар маргылдаага 1-ги черни алган. Оон аңгыда, “Абилимпикс” поварлар мөөрейинге база ийи дугаар черге төлептиг болган. Вадим Кара-оол национал Абилимпикс чемпионадынга республиканың адын Казаньга камгалаар.
Тускай шериг операциязының киржикчизи, дайынчы хоочун Вадим Кара-оол-биле интервьюну номчукчуларывыска сонуургадыр-дыр бис.
— Вадим Андреевич, Казаньга болур “Абилимпикс” национал чемпионадынга кайы хире белеткенип тур силер?
— Россиядан 400 ажыг тускай шериг операциязының киржикчилери адааннажыр. Мен бир онза компетенцияга бодумну шенээр мен – аъш-чем кылырынга. Дайын шөлүнге чогум чем кылып билири база дыка чугула. Дайынның хоочуннарының аразынга “Абилимпикс” чемпионады бир дугаар болур. Аңаа киржири меңээ аас-кежик. Төөгүге артар болгай.
— Силерде аъш-чем кылырындан аңгыда, янзы-бүрү техника башкарарынга база салым-чаяан бар-дыр аа?
— Бо 2025 чылдың апрель 29-та “СВОй водитель Z” деп база дайынчылар аразынга онза мөөрей болган. Хемчег ТШО киржикчилерин хамааты амыдыралга чаңчыгарынче угланган. Ол ышкаш орук озал-ондаан болдурбазы база кол деп санаар мен. Ук маргылдаа үш аңгы чадалыг болду. Анаа сонуургап чеде берген мен. Тиилеп каар деп бодал бажымда чок. Ынчалза-даа хөлчок кыстым. Маргылдааның түңнелдерин билип кааш, амыраарымны канчаар силер.
— ТШО-га база чолаачы турдуңар бе?
— Чок, эге дээрезинде адыгжы турдум. Оон пулемётчу. Техника-биле харылзаам чок турган. 2020 чылда шериг хүлээлгезин күүседип, Нижний Новгородче аъттаныпкан мен. Аңаа гвардейжи танк бөлүүнге шериг албанын эртип тургаш, улаштыр Камгалал яамызы-биле керээни чардым. Наро-Фоминскиге 423-кү Ямпольск Кызыл туктуг гвардейжи мото-адыгжы полукка бардым. Аңаа адыгжы узун оруум эгелээн.
— Чүге Россияның Камгалал яамызы-биле керээ чарар деп шиитпирге келдиңер?
— Уруглар сады барып тургаш-ла шериг мергежилдиг болуксаар турган мен. Акыларым болгаш өөрлерим-биле ыяштар туткулап алгаш, дайынчылар бис деп ойнаар турдувус. Ада-чурттуң Улуг дайынынга хамаарышкан фильмнерниң барык шуптузун көрүп каапкан боор бис. Ынчангаш бичии тургаш-ла мага-бодум сайзырадыр сорулгалыг бут бөмбүү, хүреш секциялары барып турдум. Ол секциялар “Автомобилист” залынга болгаш политехниктиг техникумга болур турган. Ылап-ла, секциялар меңээ дыка эки салдарлыг болганы чигзиниг чок. Ооң ачызында күш-культура-биле сырый харылзаалыг апарган мен. Хостуг үени база шын болгаш үре-түңнелдиг кылдыр чарыырын тренер башкыларым өөреткени ол. Ам ТШО-га аар балыгланган-даа болзумза, янзы-бүрү спортчу хемчеглерде доктаамал киржип турар мен, ол ышкаш аъш-чем кылыр мөөрейге база ийи дугаар черге төлептиг болдум. Меңээ дыка солун болган. Шупту моондактар кижиниң бажында болур-дур ийин. Күзел улугда кижиниң шыдавас чүвези чок. Ачам Андрей Доржуевич тудуг ажылы кылып чораан, ооң ачызында аар ажылдан чалданмайн, хөй-ле чүүлдерни кылып өөренип алган мен. Ол хөй ажы-төлдүг өг-бүлезинге акша-хөреңги ажылдаар дээш, черле олут олурбас кижи. Ававыс Оксана Шыдырааевна бисти эки кижизиткен деп санаар мен. Ооң аажы-чаңы топтуг-томаанныг, бисче үнүн улгаттырбас, ындыг-даа болза шыңгыы.
— ТШО эгелээнден тура аңаа киржип эгеледиңер бе?
— Ийе, 2022 чылдың февраль 22-ден тура 2024 чылдың июнь 26-га чедир шериг даалгаларын күүседип турдум. РФ-тиң Камгалал яамызы-биле керээ 2025 чылдың февраль 2-де төнер турган. Мен аар балыгланган болгаш, эмнээшкин ап турдум. Ийи чыл ажыг дургузунда ийи катап балыгланганым ол. Бир дугаар 2022 чылда аар кемдээшкин алган мен. Эмненгеш, улаштыр даалгалар күүседип кирипкен мен.
— Фронтуга эң-не кол чүүл чүү ирги?
— Кол-ла чүүл – кажан-даа девидевес, дайынчы даалганы чогумчалыг күүседиринге кезээде белен болуру. Чүгле тулчуушкунга билип алыр хөй-ле нарын чүүлдер бар. Каяа-даа арга-дуржулга чоорту келир. ТШО-га маадырлыг чорук-биле ойнаары таарымча чок, даалганы эвээш чидириглерлиг болгаш баш удур базымнарны санап алгаш, күүседир апаар. Чүгле бодуңнуң амы-тының эвес, а өскелерниң чуртталгазы база сээң кылдыныгларыңдан хамааржыр болгай. Команда-биле ажылдап билири чугула. Удуур арга чок, үргүлчү оваарымчалыг болур. Украинаның Чепсектиг күштери кезээде чанында кеденип турар. Бир катап биске эң айыылдыг «аалчы» – «Баба Яга» деп дрон ужуп келген. Өлүг кижилер өттүнүп бичии-даа шимчевейн чыдыпкан бис. “Игра в кальмара” деп сериалда шимченмес оюн-даа сагындырар. Ылгалы, чаңгыс кижи шимчептер болза, шупту өөрлериңни адып кааптар азы чазылдырыптар.
— Өлүмнүг айыыл-халап үезинде кижи чүнү бодаарыл?
— Аткылажыышкын үезинде бодум кылдыныгларым ала-чайгаар болур. Кижиниң мээзи шупту сагыш-сеткил хөлзээшкинин үзе шааптар. Берге байдалга кижиниң мага-боду кайгамчык күчү-күштүг болгаш шыдамык апаар. Өске улус та кандыг, бодумнуң кыдыындан эскерген талаларым-дыр.
— Дайын шөлүнге дыка-ла коргунчуг боор аа?
— Черле сезинчиг. Бо шакта, бо минутада дириг сен. Ындыг-даа болза, бир шак болгаш чүү болурун черле билбес болур. Фронтуга бо ийи ажыг чыл дургузунда коргуш чок хүн сагынмас-тыр мен. Чамдыкта биске "изиг баштыглар" кээр турган. Кинолар көрүп алгаш, ында маадырлар дег бодун алдынар, даалгалар суг үезинде ынчаар чаңнаары амы-тынга улуг айыылдыг. Шын амыдырал, шын дайынчы даалгалар кинода ышкаш эвес, ылгалып турар. Бир дугаар чаза таварыышкында-ла чогум миннип кээрлер, оожум апаар улус.
— Кайы кезекке дайынчы даалгалар күүседип турдуңар?
— Харьков облазының Изюм хоорайны долганган суурларны дайзыннардан хостап турган бис. Дыка көвей объектилер-дир ийин. Хөй кезииниң аттарын-даа уттупкан чордум. Стельмаховка деп суурга тулчуушкунну эки сактыр мен. Коломыйчиха деп суурну хостапкан соонда, улаштыр Стельмаховкаже бурунгаарлаар турган. Даң бажында бөлүүвүс-биле суурже үңгеп баргаш, кол черлерни эжелеп алган бис. Ында чаштыныптар, ок-боодан чаглактаныптар объект-даа чок, бичии оңгарларга дайзыннарның артиллериязының огундан камгаланып турганывыс уттундурбас. Та канчап дириг арткан улус бис. Чидириглер көвей болган. Батальоннуң командири база маадырлыы-биле амы-тынындан чарылган. Барык шуптувус контузиялыг болган бис. Ындыг-даа болза Стельмаховканы хостап алган бис.
Ындыг улуг тулчуушкундан дириг үнүп келгеним бир хуулгаазын-биле дөмей болган. Бир дугаар 2022 чылда Изюм районга балыглаттым. Дайзын шериглерниң кол кезээн эжелээр турган. Ук чер оларга чугула херек. Бистиң бөлүүвүске удур украиннерниң артиллериязы-ла келген. Мээң чанымга турган Дагестан Республикадан Артём дээр эжим ол-ла дораан чок болду, өске өңнүүм ийи буду чок арткан. Ок-боо болгаш чаштанчылар дегген. Мен оларга деңнээрге чүгээр, ынчалза-даа дөмей улуг балыгландым. Эштеривис бисти уштуп алган. Мен чартык чыл дургузунда эмненгеним ол. Ол үеге чедир улуг адыгжы турдум. Оон эмнелге соонда хайгыылчы-пулемётчу болуп хүлээлгем улаштыр күүседи бердим.
— Эш-өөрлериңер силерниң карааңарга-ла амы-тынындан чарылган, сагыш-сеткилге берге-ле боор оң
— Ийе, берге. Арти биле Бангкок деп кыйгы аттарлыг тыва өөрлерим уттундурбас. Тывадан маадырлыг, эрес-дидим оолдар бажын ажыр. Черле чаныш-сыныш чок, кайгамчык чон-дур бис ийин. Кады дайынчы даалгалар күүседип турган, ам чаа каттырып турган эжиң чок болурга, сагыш-сеткил куюмналыр, ыглаксанчыг. Канчап-даа кээрге, фронтуда чаңгыс өг-бүле дег чурттаар: чаңгыс дем, деткимче, шынчы акы-дуңмалышкы чорук, долу бүзүрел. Шупту кады төрээннер апаар бис. Анаа чуртталгада ындыг чүүл чок. Өлүм чок болза, сеткил-хөөн бедип кээр. Ам бо үеде Россияның янзы-бүрү регионнарындан эштерим-биле харылзажып, бот-боттарывысты деткижип чоруур бис.
— Амгы үеде ажыл-чорудулгаңар кандыг?
— Дайынчылар аразында янзы-бүрү маргылдаалар болгаш мөөрейлер эрттирип турар. Ында доктаамал киржип тур мен. Ылаңгыя патриотчу кижизидилге хемчеглеринге. Ужуражылга бүрүзүнге-ле харыысалгалыг белеткенирин кызыдар мен. Айтырыглар база турар. Бо дээрге бистиң кылыр ужурлуг улуг, чугула ажылывыс-тыр. Ажы-төлүвүс даштыкыдан Россияга удур күрүнелерниң чогаадып каан меге медээлерин эвес, а алыс шынны билип алыры чугула.
Сүбедей, Хомушку Чүргүй-оол, Тюлюш Кечил-оол– бо маадырлар Вадим Кара-оолга үлегер-чижек. Ол бичиизинден тура, элеп читпес алдар-аттыг, бедик сүлделиг маадырларның дугайында хөй номнар номчуп, кинолар көрүп өскен. Ындыг-даа болза, олар ышкаш база дайынчы даалгалар күүседир, Ада-чуртун камгалаар болгаш дайзыннарны узуткаар деп чүүл ол үеде ооң сагыжында-даа чок турган.
Ол ам национал Абилимпикс чемпионадынга республиканың адын Казаньга камгалаар дээш, улуг күжениишкинниг белеткенип турар. Быжыг тура-соруктуг болгаш спортка хандыкшылдыг чаңгыс чер чурттуувуска оон-даа бурунгаар чедиишкиннерни күзеп каалыңар.
Олча Ондар.
Вадим Кара-оолдуң хуу архивинден чуруктар.
«Шын» №21 2025 чылдың июнь 5