ОРУК ШИМЧЭЭШКИНИНИҢ ТАЛАЗЫ-БИЛЕ ДҮВҮРЕНЧИГ АЙТЫРЫГЛАР ХӨЙ.
Ол талазы-биле чидиг айтырыгларны чугаалажып, чонга кыйгырыгны кылыры-биле Орук шимчээшкининиң айыыл чок чоруунуң күрүне инспекциязының (ОШАЧКИ) ажылдакчылары республиканың журналистери-биле ужурашкан.
2023 чылдың сөөлгү 9 айының дургузунда орук озал-ондактарының саны эрткен чылга деңнээрге, 24 хуу көвүдей берген. Эрткен чылын 306 орук озал-ондаа болган болза, а бо чылын 380 четкен. Ооң ужундан амы-тынындан чарылган кижилер саны эрткен чылын 60 кижи, а бо чылын 77 кижи четкен. Эрткен чылын 504 кижи кемдээн, а бо чылын 514 кижи.
КОЛ ЧЫЛДАГААН – ЭЗИРИК ЧОЛААЧЫЛАРДА
Республикада орук озал-ондактарының болуп турар кол чылдагааннарының бирээзи — эзирик чолаачылар. Ооң санын эвээжедири-биле, Күрүне автоинспекциязының ажылдакчылары улуг күжениишкиннерни үндүргениниң түңнелинде, эрткен чылга деңнээрге, 24 хуу кызырылган. Бо чылдагаан-биле эрткен чылын 74 орук озал-ондаа болган болза, бо чылын – 56. Ынчалза-даа чолаачыларның руль артынга эзирик байдалдыг олурары ам-даа чидиг болуп артпышаан.
Эзирик болгаш шынзылга чок чолаачылар аразында дээди эртемниг, күрүне албан черлеринде ажылдап, уруг-дарыгга эртем-билигни берип, улуг-бичии чонну эмнеп чоруур кижилер хөйү-биле илереттинип турары хомуданчыг. Эрткен чылын шак бо бөлүк чолаачылар аразындан 112 кижи туттурган. Бо чылын чүгле октябрь айга чедир 140 кижи четкен. Шак мындыг байдал турда, өзүп олурар салгалдан чүнү манаарыл деп айтырыг тургустунуп турар.
“Ол ышкаш чоннуң пенсия, пособие, шалыңнар дээн ышкаш төлевирлер алыр үезинде эзирик чолаачылар улам көвүдээри илереттинген. Автомобиль башкарар шынзылгазы чок чолаачы лар — база бир нарын айтырыг. Найысылал Кызылда болгаш республиканың девискээринде хүннүң-не шынзылга чок азы шынзылгазын хавырткан 20 хире чолаачы туттуруп турар”– деп, ТР-де Күрүне автоинспекциязының эргелелиниң даргазының хүлээлгезин күүседип турар Андрей Мельников чугаалаан.
АРАГА ИШКЕН ЧАДАГ КИЖИЛЕР
Чолаачылардан аңгыда, чадаг кижилерниң буруузу-биле база орук озал-ондактары 115 хуу көвүдээн. Бо чылдың сөөлгү 9 айының дургузунда чадаг кижилерниң хайы-биле 71 орук озал-ондаа болган, а эрткен чылын 33 турган. “Эзирик байдалдыг машина халдыр орукка чадаг кижиниң кандыг-даа сорулга чок кылаштап чорууру бо-ла таваржыр апарган. Ындыг байдалда буруу чок чолаачылар озал-ондак кылып болуру чугаажок. Эрткен чылын ындыг кижилерниң хайы-биле 13 орук озал-ондаа болган болза, бо чылын 27 чедир өскени дүвүрелди оттуруп турар” – деп, Андрей Мельников демдеглээн.
КЕЛИР ҮЕНИҢ САЛГАЛДАРЫ ХОРАП ТУРАР
Бистиң ажы-төлүвүс – келир үениң тургузукчулары. Оларның өлүп-хорап турары хомуданчыг. 2023 чылдың 9 айының дургузунда чаштар-биле орук озал-ондактары элээн көвүдээн. Бо үе дургузунда 2 уруг чок болган. Олар келир үеде республикага ажык-дузалыг кижилер болур турганы чадавас. Бир дугаар таварылга Барыын-Хемчик кожууннуң Бижиктиг-Хаяга чүък машиназы мунган эзирик чолаачы орук кыдыынга кылаштап чораан 6 харлыг уругну таварыпкан. Ийи дугаар таварылгада ол-ла кожуунга Дөң-Терезин суурже кирер орукка чолаачы машиназын башкарып шыдавайн барганындан, 14 харлыг пассажир айыыл чок чоруктуң курун кыстырып албайн чорааш, амы-тынындан чарылган. Кайы-даа таварылгада чолаачының чаштарга дуза чедирерин бодавайн, айыыл-халап болган черден дезипкени хомуданчыг.
Орук кежип бар чыткаш, орук озал-ондаанга таварышкаш, 33 уруг кемдээн. Бо сан-чурагайлар эрткен чылга деңнээрге, барык 100 хуу көвүдээн. Пассажир болуп чораан 32 уруг, машина мунуп чорааш 4 уруг кемдээн. Ол ышкаш уругларның боттарының кичээнгей чогу-биле 19 орук озал-ондаа болган. Эрткен чылга деңнээрге, барык 35 хуу көвүдээн. Шак бо сан-чурагай ажы-төлдү кичээнгейлиг болурун чагып, орук дүрүмнерин ам-даа эки быжыглап өөредирин негеп келген.
МЕГЕ ШЫНЗЫЛГАЛАР
Автомобиль башкарар эргелиг болуру амыр эвес дээрзин орук шимчээшкининиң дүрүмнерин боттарының кызыл күжү-биле өөренгеш, хоойлу ёзугаар шынзылганы алганнар эки билир. Чамдык машина башкарар күзелдиг кижилер ол орукту эртеринден түвексингеш, белен шынзылгаларны мөлчүкчүлер холундан хөй түңнүг акша-биле садып ап турары илереттинип турар. Шак ынчаар шаптараазыннар чок, амыр деп бодаар. Херек кырында орук дүрүмнерин эки шиңгээдип албаанындан оон каш катап хөй чарыгдалды олар кылыптарлар. Ооң орнунга бодунуң күжү-биле өөренгеш, автомобиль башкарар шынзылганы хоойлу ёзугаар алганы канчап-даа дээре дээрзин автоинспекция ажылдакчылары демдеглээн:
“Автомобиль башкарар документилерни шуптузун автоинспекцияның чаңгыс аай баазазында хынап турар. Ынчан шынзылганың шын-мегези көстүп келир. Ынчангаш дүрген болгаш шынарлыг документ кылып бээрин сүмелеп турар мөлчүкчүлерниң көгүдүүнге алыспазыңарны кыйгырып тур бис. Ону садып алгаш, ажыглааныңар дээш кеземче харыысалгазынга онаажыр дээрзин утпаалыңар”– деп, Кызыл хоорайның ОШАЧКИ килдизиниң даргазы Саглаш Монгуш кыйгырган.
Күрүне автоинспекциязының ажылдакчылары эрткен неделяда 4 меге шынзылгалыг хамаатыны туткан. Оларның 2-зин Кызылга, 1-зин Улуг-Хем, 1-зин Барыын-Хемчик кожууннарга илереткен. “Меге документини кылганы дээш кеземче херээниң 327-ги чүүлүнүң 1-ги кезээ-биле харыысалгага онаашкаш, 1–2 чыл дургузунда хосталгазын казыттырар. А ону садып алган кижи база анаа үнмес. Кеземче херээниң 327 дугаар чүүлүнүң 3-кү кезээ-биле 1 чыл чедир хосталгазын казыттырар” – деп, Саглаш Монгуш чугаалаан.
Меге документилер кылгаш, садып турар мөлчүкчүлер бүзүрээчел чонну “кол-ла чүве шынзылганы хоойлу ёзугаар кылып турар бис” деп “илбектеп” ап турарын автоинспекция ажылдакчылары демдеглээн. Шак мындыг чурум үрээшкиннерин болдурбазы-биле профилактиктиг хемчеглерни чорудуп, машина башкарар шынзылга кылып турар деп чарлалдарны шуптузун хынап турар. Оларның көгүдүүнге алыспайн, аккредитациялыг албан черлеринге өөренип алганы дээре. Орук шимчээшкининиң киржикчилериниң айыыл чок чоруу оон хамааржыр дээрзин утпаза чогуур.
ПРОФИЛАКТИКТИГ ХЕМЧЕГЛЕР
Орук озал-ондактары болдурбазы-биле, Күрүнениң автоинспекциязы баш удур профилактиктиг хемчеглерни доктаамал чорудуп турар. Ниитизи-биле бо чыл дургузунда “Элээр чолаачы”, “Кичээнгейлиг бол, чадаг кижи”, “Автокресло”, “Доктаамал хыналдалар” дээш оон-даа өске 105 профилактиктиг хемчеглерни эрттирген.
Эзирик чолаачыларның хайы-биле болуп турар орук озал-ондактарын болдурбазы-биле, “Элээр чолаачы” деп профилактиктиг хемчегни 23 катап эрттирген түңнелинде, 219 эзирик чолаачы автомобиль башкарып чорааш, туттурган, тускай машина тургузар черлерже 483 автомобильди киирген.
Чадаг кижи эртер оруктарга айыыл тургуспазы-биле “Кичээнгейлиг бол, чадаг кижи” деп 20 хемчегниң түңнелинде, 125 чолаачы база 133 чадаг кижи административтиг харыысалгага онаашкан.
Шак мындыг хемчеглер ам-даа уламчылаар дээрзин Күрүнениң автоинспекциязы сагындырган:
“Орук шимчээшкининиң киржикчилери шупту орук дүрүмнерин сагыыры чугула. Ынчангаш серемчилелиңер чидирбейн көрүңер. Эң-не бөдүүн дүрүмнерни сагып тургаш, боттарыңарның, чоок кижилериңерниң болгаш орук шимчээшкининиң өске-даа киржикчилериниң амы-тынын, кадыкшылын камгалаарынга дузалажып турарыңар ол”– деп, Саглаш Монгуш чугаалаан.
Чыжыргана СААЯ.
Чуруктарны интернеттен алган.
“Шын” №82 2023 чылдың октябрь 28
2