Айыыл чок болзун дээш…

Кыжын чүгле хоорай иштинге эвес, а кожууннар, суурлар аразынга аргыжылга айтырыы чылыг үелерге көөрде, чидиг айтырыгларның бирээзи апаар. Агаарның температуразы бадып-өскеп турар болганындан оруктарга эрээн хар дошталып, аян-чорукчуларга айыылды тургузуптар. Ылаңгыя хар үзүк-соксаал чок чаап-чаап, хадаан соонда, аай-дедир аргыжары нарыыдай бээр. Бир эвес орук аштаар тускай организациялар чок турган чүве болза, кышкы үеде аалдар аразынга хамаанчок кожууннар, суурлар аразынга безин, аргыжары болдунмас.

Хөртүктей шаап каапкан кылын харның, чайындылап, дошталган оруктарның уржуундан узун орукка чораан чолаачылар оожум халдыр ужурга таваржыр. Узун орукка чортуп чоруурга, кывар-чаар материалдың чарыгдалы дүрген халытканынга көөрде, оранчок көвей болур. Ынчангаш кышкы үеде аргыжылга өртээниң аартай бээр чылдагааны-даа бо. Чүгле ол эвес, орук озал-ондааның көвүдей бээр чылдагааны база ында.

Оруктарга айыыл чок чорукту тургузар сорулга-биле ажылында чорудуп тарар тускай организациялар бар. Олар кышкы үеге баш удур белеткенип, ук айтырыгга хамаарыштыр чогуур хемчеглерни чыл санында чорудуп турар.

Ооң мурнунда чылдарда Таңды, Каа-Хем, Бии-Хем дээн ышкаш төптен ырак эвес кожууннарга хар улгадыр турган болза, бо 2022–2023 чылдың кыжында республика девискээринге хар улуг болган. Ылаӊгыя Хемчик хемниң унунда, Сүт-Хөл кожууннуң девискээринде, харның улуунга чон дүвүреп эгелээн деп болур.

Хар улгадырга-ла, аргыжылга айтырыы чидиглени бээр дээрзи билдингир. Ындыг-даа бол, орук ажылдакчылары федералдыг болгаш регионалдыг оруктарга айыыл тургуспазы-биле доктаамал ажылдап турарлар. Чижээ, «Тываавтодор» күрүне албан чери ниитизи-биле 3324,694 км узун орукту харыылап турар. Оларның 679,597 км федералдыг оруктар, 2111,959 км регионалдыг оруктар болуп турар.
– «Тываавтодор» кожууннар аразында оруктарны харыылап турар. Тус черлерниң оруктарының харын аштап, чонга эптиг байдалдарны тургузары-биле тускай машина-техникалыг хууда сайгарлыкчылар-биле керээ чарып, чогуур ажылды организастап турар – деп, ТР-ниң Орук-транспорт яамызының орук килдизиниң начальниги Эртине Аракчаа тайылбырлаан.

Оруктарга айыыл чок чорукту тургузары-биле 16 хуу организациялар-биле керээлерни чарган. Бо хүннерде республиканың девискээрлеринде оруктарда 52 аңгы-аңгы техника, 59 ажылчыннар дүн-хүн дивейн ажылдап турар.

«Абазинское» КХН Абакан биле Ак-Довурак аразында оруктуң Хакасия девискээринде талазының харын аштап турар. «Ак-Довурак» КХН Бай-Тайга болгаш Барыын-Хемчик кожууннарның девискээринде оруктарның харын аштаар ажылды хүлээнип алган. Керээ чарып алган организация бүрүзү дугуржулга езугаар аштаар девискээрлиг.

Шолбан Хертек, «Ак-Довурак» КХН-ниң директору:
– Бо чылын бисте хар улуг болган болгаш ооң мурнунда чылдарга көөрде, оруктарда байдал арай-ла нарын болуп тур. Ынчалза-даа хүлээлгевисти чогуур деңнелге күүседирин оралдажып турар бис. Бистиң организациявыс Барыын-Хемчик, Бай-Тайга кожууннарның девискээринде суурлар аразының болгаш өске кожуунче үнер оруктарны харыылап турар. Ак-Довурак – Чадаана оруунуң Чыраа-Бажы суурнуң девискээринге чедир, Ак-Довурак – Абакан оруунуң ортузунда керээде айыткан девискээрге чедир оруктар биске хамааржыр. Бай-Тайганың Кара-Хөл суурже оруунуң харынга арай деп-ле күш чедип тур бис. Хар улугда кончуг берге. Оруктарны хөртүктей шаап каапкан хар дуй чыдыптарга, байдал нарыыдай бээр-дир.
Бо хүннерде бистиң организациявыстың девискээринде хар чүдүрер 2 КамАЗ, 1 довурак чажар херекселдиг Камаз, 1 экскаватор, 1 грейдер, 2 МТЗ болгаш 1 чүдүрер трактор бар. Чүдүрер тракторувус үрели берген, септелгеде. Чолалыг биле Көдүрер-Даш деп ийи улуг арттарның харын аштап, арыг тургузары чугула даалгавыс.

Владислав Куулар, «Сая» КХН-ниң директору:
– Бөгүн бистиң девискээривисте 4 орук аштаар машина, 2 грейдер, 2 МТЗ трактор, 2 чайындылар аштаар экскаватор ажылдап турар. Организациявыста ниитизи-биле 53 кижи хаара туттунган. Бо чылын хар хөлчок улуг-дур. Ынчалза-даа бистиң ажылывыста амдыызында улуг бергедээшкиннер чок. Шаавыс-биле четтигип тур бис. Тес-Хем кожууннуң девискээрин бүрүнү-биле болгаш кызыгаарга чедир харыылап, чагган харын удур үстүрүп, чайындыларын аштап... дээш ажыл үзүлбес. Соок дыңзыырга, оруктарда көжүп чоруур чынныр черлерни тургусканы кончуг эки-дир. Чижээлээрге, Кызылдан Эрзин, Тес-Хем кожууннарже үнүптерге, 87 дугаар километрде чынныр черни кылган. Соокта аай-дедир аргыжып турар чонга таарымчалыг байдал деп көөр-дүр мен – деп, ол тайылбырлады.
Кожууннар болгаш суурлар аразында аргыжылга дугайында чугаалап тура, Кызыл хоорайның иштинде оруктарга хамаарыштыр дараазында «Шын» солуннуң үндүрүлгезинге чырыдар бис.
Республиканың оруктарында көжүп чоруур чынныр пунктуларны авто-казанактарда организастаан.
Берге байдалга таварышкан чолаачылар «Тываавтоорук» компанияның 8-394-223-22-62, 8-929-358-09-11 дугаарлыг телефоннарынче долгааш, диспетчер-биле харылзажып болур. Абакан — Ак-Довурак автооруктуң 316-гы километринде (8-983-376-5055), Хандагайты — Мугур-Аксы автооруктуң 40-ги километринде (8-983-593-3198), Хандагайты — Ак-Чыраа автооруктуң 45-ки километринде (8-983-593-3198), Бояровка — Доора-Хем автооруктуң 104-кү километринде (8-929-315-5688) стационарлыг чынныр пунктулар ажылдап турар.
Р-257 федералдыг орукта дежурный 8-923-355-09-73 дугаар-биле дыңнадыгларны хүлээп турар.
112 дүрген дуза шугуму база кезээде харылзаада.

Айдың ОНДАР.
Чуруктарны интернет четкизинден алган.