Тываның Баштыңы албан-дужаалга томуйлаткан соонда, Ак-Довурак хоорайга Владислав Ховалыг чеде бээрге, ооң чурттакчыларының дарганың мурнунга тургускан айтырыгларының бирээзи чаагайжыды туткан хөй каът бажыңнарны суг-биле четчир кылдыр хандырары болган.
Ак-Довуракка турган “Тываасбест” комбинады-биле кады 1960 чылдарның эгезинде туттунган хоорайның суг сордурар системазы барык 60 чылдар дургузунда эргилээн, бедик черде 4–5 бажыңның үстүкү каъттарынче сугну үндүр сордуруп шыдавас апарган. Ол каът бажыңнарда квартиралыг кижилер адаккы каъттарда кожаларындан суг узуп алыр ужурга-даа таваржып турганнар. Чеди-Хөл кожууннуң төвү Хову-Аксы суурнуң суг-биле хандырылгазы 2013 чылдан бээр үзүктелип, сугнуң шынары баксырап, хирлиг апаарын, суг сордурар системаны бо чылга чедир септеп келгенин дыңнаан ак-довуракчыларны оларның хоорайының суг-биле хандырылгазының байдалы улам дүвүредип турган болбайн аан. Тус черниң чонунуң киирген чугула чагыын Владислав Ховалыг чүүлдүгзүнүп хүлээп алгаш, Ак-Довуракты арыг суг-биле долузу-биле хандырар хемчеглерни ап чорударын шиитпирлээн. Ол база белен эвес ажыл-херек болган. Чүге дээрге Шагаан-Арыг хоорайның чурттакчыларын арыг суг-биле хандырарының айтырыы база ынчан дыка чидиг турган. Бо хоорайны суг-биле хандырар системаны чаартырын эрткен чылдың төнчүзүнде бүрүнү-биле дооскан. Ол улуг ажыл-биле чергелештир Ак-Довурак хоорайның суг системазын чаартырынга, суг сордурар чаа станцияны тударынга белеткел ажылы чоруп турган. Ол дээрге төлевилелди ажылдап кылыры, ону боттандырарынга акша-хөреңгини тывары дээш баш бурунгаар чорудар ужурлуг өске-даа хемчеглер.
Чаа станцияны тудары-биле, 561 сая рубль түңнүг керээни эрткен 2023 чылда-ла чарган. “Арыг суг” национал төлевилелдиң акша-хөреңгизи-биле суг сордурар чаа станцияның тудуун 2024 чылдың эрте чазын эгелээн. Станцияны тударын чагаан организация республиканың “Күртудугчагыг” күрүнениң казна албан чери. Тудуг ажылдарын «Стройэкспресс» кызыгаарлаан харыысалгалыг ниитилел чорудуп турар. Бо тудугну тудуп үндүрерин ийи ээлчегге аңгылаан. Баштайгы ээлчегде суг шыгжамырларын тудуп доозар, суг дамчыдар хоолайларны шөйүп чорудар. Бо чылын кылып доозар ажылдарның ниити өртээ 391 сая рубль. «Стройэкспресс» КХН-ниң инженер-геодезизи Эрес Ондарның тайылбырлааны-биле алырга, баштайгы ээлчегде кылыр ажылдарның 30 хуузу доостурунуң кырында келген. Тудугда Узбекистандан келген болгаш Тывадан тудугжулар, специалистер ажылдап турар.
“Суг арыглаар дериг-херексел тургузар бажыңның тудуун эптеп доозуптувус. Суг шыгжамырлары турар шөлдерниң таваан тудуп дооскаш, оларны өл-шыктан камгалаар гидрошывыг ажылдарын чорудуп тур бис. Бирги ээлчегде көрдүнген ажылдарны бо чылдың ноябрь-декабрь айларда бүрүнү-биле доозуптар бис. Станцияның тудуунда 23 ажылчын хаара туттунган” — деп, Эрес Ондар чугаалаан.
“Бистиң хоорай 12208 кижи чурттакчылыг. Оларның сугга хереглелин эрги система четчири-биле хандырып шыдавас апарган. Келир чылга чедир шыдажыптар-ла боор. Амгы үеде тудуп турар чаа суг станциязы 15 муңдан хөй чурттакчылыг чаагайжыды туттунган бажыңнарны арыг суг-биле хандырып шыдаар күчүлүг боор – деп, Ак-Довурак хоорайның чагыргазының даргазы Руслан Моңгуш чугаалаан. – Бо тудуг ак-довуракчыларның хүн бүрүде амыдырал-чуртталгазынга кончуг улуг ужур-дузалыг. Суг чокта – чуртталга чок дижир. Бир эвес ооң тудуун моон ыңай соңгаарлаткан болза, байдал нарыыдай берип болур чыгыы турган. Чоннуң дилээнге кончуг кичээнгейлиг болуп, чаа станцияны тудар талазы-биле шиитпирлиг хемчеглерни алганы дээш Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгга Ак-Довурак хоорайның чурттакчыларының өмүнээзинден өөрүп четтиргенивисти илередип тур мен”.
Ак-Довуракта хөй каът бажыңнарның чурттакчылары-биле чугаалажырга, суг сордурар чаа станцияны тудуп эгелээнин хоорайның амыдыралында сөөлгү 30 чылдарда эң улуг болгаш чугула болуушкун деп демдеглээр чордулар.
Ш. ЛОПСАН.
Буян ООРЖАКТЫҢ тырттырган чуруктары.
“Шын” №32 2024 чылдың апрель 27