Кижиниң хар-назыны улгады бээрге, төрээн черин көрүксеп, сакты бээри ылап шын. Мээң чашкы шаамда ойнап өскен эргим черле- рим – Манчүрек, Хөлчүк-Аксы, Көшпес, Баян-Кол – ол-ла болгай.
Сөөлгү үелерде «чедип кээп көр» деп уйгу-дүшке кирип туруп бээр апарган. Ынчангаш алды айның эгезинде авам ышкаш эргелиг, чылыг-чымчак черлерим-биле аралажып, сагынганым намдадып ап чорааным ол. Дедир чанарда, Манчүрек хемни куду аян-тээлеп, балыктап-даа чордум. Орук ара Манчүрек өрү мал-маганын ааладыр, чииледир ай деп өскеп турар чоннуң хөйүн кайгай бердим. Кайы суурнуң ирги деп бодап-даа чордум. Сүт-Хөл кожуунда суурлар эңдерик. Бир-ле эптиг үеде, мал сүрген улус-биле ужуражып таныштым. Ол Алдан-Маадыр суурнуң малы болду. Чайладып, семиртип алыры-биле, көжүп бар чоруурлары ол. «Эр хей силер!» – деп, мактадым-даа.
Мал сүрген улустуң аразында аъттыг, чадаг-даа өөреникчи оолдар, кыстарның хөйүн эскердим. Бо чайгы үеде ада-иези ажы-төлүн күш-ажылга, кадыг-бергээ өөредип чорууру, ынчаар кижизидилгени алган уруглар өөренири-даа, сагылга-чуруму-даа эки болур. Ынчаар каңналып дадыккан кижилер төрээн чуртун камгалап-карактап шыдаар. Ёзулуг маадыр кижилер оон үнер. Ол мал-маган сүрген өөреникчи оолдар-кыстар төрээн чериниң каас-чараш бойдузун магадап, чүм оъттуг, эм-дом сиңген тайгаларга хоюн кадарарлар. Ындыг тайга черге өөреникчи мага хандыр ойнап-хөглеп, каттап-тооруктап дыштанып алыр. А кадарган хою семирип, ажыг кышкы соокту тоовас-даа. Орук дургаар Манчүрек бажынче шуушкан мал-маган үзүлбес. Ооң кадында мал сүрген кадарчыларның алгырган дайгызы, мал-маганның янзы-бүрү эткен үннери, ыт-куштуң ээргизи кулакка өөрени берген, тускай аялга, хөгжүм болуп дыңналып чоруур. Ол-ла бүгү дээрде шаштыккан көстүр-көзүлбес довурак-доозунга үдедип алган шуужуп бар-ла чыдар. Алдан-Маадырдан Манчүрек бажынга чедир херии – 60 – 70 км ажыг. Малын ай деп сүрген улус черге ийи-үш-даа хонар. Орук-чирии берге, тайга чер-ле болгай. Бо мындыг берге орукту амыдыралга кызымак, эрес-шудургу улус эртип шыдаар.
Тыва улустуң үлегер домаанда «Кыры шимчээрге, хырын тодар» дээни ышкаш, кызымак Алдан-Маадыр чонунга, бай-шыырак, тодуг-догаа чуртталганы алгап-йөрээп, кызымак суур Алдан-Маадырның мал-маганы өзүп-көвүдеп-ле турзун. Курай, курай!
Александр Ооржак,
журналист, күш-ажылдың хоочуну, РФ-тиң Улус өөредилгезиниң хүндүлүг ажылдакчызы, Алдан-Маадыр суурнуң хүндүлүг чурттакчызы.