Тываның чедери берге база бир кайгамчык ораны Кунгуртугда «Ойна» алдын уургайы ажылдап турарын билбес кижи чок.
Ооң баштайгы тургузукчузу Анатолий Афанасьевич Неволин республикада билдингир кижилерниң бирээзи. Ол Иркутскуга даг-руда талазы-биле болгаш журналист эртемни чедип алган. Ооң бир онзагай чүүлү — «Шын» солунга корреспондент кылдыр ажылдап чорааны.
Парлалга адырынга 10 чыл ажылдааш, номга алдын тывыжының дугайында медээлер чыыры-биле чорупкаш, ук ажылды сонуургап, аңаа олчаан турумчуй берген. Ооң ачазы даг инженери, а кырган-ачазы алдын тывыкчызы чораан. Анатолий Неволин бөдүүн ажылдакчыдан эгелээш, чоорту өссе-өссе, удуртукчу апарган.
Ол Иркутскунуң өңнүг болгаш ховар металлдар шинчилээр институдунуң даг-руда факультединге инженер мергежилди чедип алган. Ол аңаа өөренип тургаш, институттуң ажыл-агыйын, лабораториязын өөренип көргеш, Тывага алдын тывыжының талазы-биле технологияларны сайзырадыры чугула дээрзин эскерген.
Анатолий Неволинниң келгени-биле «Ойна» алдын тывыжынга алдынны казып-тыварының аргалары, ажылдакчыларга хамаарылгазы база оон-даа өске хөй-хөй өскерлиишкиннер болганы төөгүде демдеглеттинген.
Назын кырыыр, делегейде чүү-даа чүве солчулгалыг. Бодунуң ээлчээнде алдын тывыжының удуртулгазы ооң оглу Олег Дудкога келген. Амгы үеде 3 дугаар салгалы Анатолий Дудко ук алдын тывыжын удуртуп турары бо.
Уургайның ажыл-ижи чүгле удуртукчулардан эвес, а ында ажылдап турар быжыг туруштуг, ажыл-ишчи, шыдамык кижилерден база онза хамааржып турар. Чижээ, оларның бирээзи Александр Ооржак уургайга барык 20 чыл дургузунда ажылдап келген. «Бүгү талазы-биле хандыртынган мындыг ажыл кайда боор. Эртенгиниң 7.00 шактан кежээкиниң 19.00 шакка чедир ажылдаар. Чемгерер, идик-хепти аштап-арыглап бээр, эң-не кол чүүл – ажылдакчыларның кадыкшылын хайгаарап, эмнээшкинни чорудуп, дузаны чедирип турар эмчилер бары өөрүнчүг.
Телевизорну-даа көрүп, чоок кижилеривис-биле телефон дамчыштыр харылзажып турар бис. Интернет хереглээр улус коштуруп алган ажыглап турар. Маңаа чүгле кижи бүрүзү бодунуң хүлээлгезин күүседири артар» — деп, Александр Ооржак чугаалаан. Ол ынча чылдар иштинде уургайга чаңчыгып, харын-даа чаныксавас, Кызылга баргаш, ынак коллективин сакты бээрин база демдеглээн. Шак бо ышкаш ажылынга бердинген кижилер ажылдап турда, уургайның сайзырап турары чугаажок.
«Ойна» алдын уургайында кандыг кижи чок дээр. Олар шупту-ла ажылынга бердинген, тура дүшпес кижилер. Родион Монгуш Эми участогунда «БелАЗ» маркалыг техника башкарып, 2015 чылдан тура ажылдап турар. Билелигге база Бодайбо хоорайга тус-тузунда арга-дуржулга кирип алганын ол онзалап демдеглээн. Аңаа ажылдап тургаш алган эге билиглерин бот-өөредилге дузазы-биле чоорту сайзырадып, амдыгаа чедир бодунуң ажылын шиңгээдип чоруур кижилерниң бирээзи. Ол 5 ажы-төлүн эртем-билигге чедирип, бут кырынга тургузар дээш, кызып ажылдап чоруур. Эң-не бичиизи 11-ги класстың доозукчузу, артканнары ада-иезинге өмек-дөмек болуру-биле эртем чедип өөренип чоруурлар. «Меңээ хөй ажы-төлдүг кижиге бо ажыл кончуг тааржыр. Шалыңны айда 2 катап, харын-даа чыл төнчүзүнде шаңнал акшаларны база бээр. Эртенгиниң 5.00 шактан кежээкиниң 17.00 шакка чедир ажылдаар. Кандыг-даа ажылга ажылдаары кижиниң чүткүлдүг, сонуургалдыг, кызымак болурундан кончуг хамааржыр. Чамдыктары 1–2 ай болгаш чоруй-даа баар» — деп, ол чугаалаан. Ооң ажылы чеже-даа берге болза, ол аңаа чалынмас.
Машина кылып билбес оолдар безин маңаа келгеш, боттарының кызымаа-биле айтыртынып, өөренип тургаш, дуржулга кирип ажылдай бээрин онзалап демдеглээн. Ындыг-даа болза маңаа чаа келген кижини өөредир бе, азы бодунуң хүлээлгезин күүседир бе, база нарын айтырыг. «Кандыг-даа техниканы чолаачы кижи албан кылып мунары чугула. Оон башка чаа техника-даа бээрге, кылып билбес болза, машина саадавас үрелир. Ынчангаш чаа келген улус эрги техниканы септеп-селип, арга-дуржулгазын көргүзүп тургаш, чаа техникага ажылдаар эргени чаалап алыр» — деп, ол демдеглээн. Оон аңгыда, алдын уургайының удуртулгазы чугула херек мергежилдерге база ажылдакчыларын өөредип ап турар.
Эрзин кожууннуң Бай-Даг сумузундан Ильян Дүпчүр алдын уургайында 3 чыл ажылдап турар. «Чонну ажылга хаара тудар төптүң саналы-биле мында БелАЗ чолаачызы болуп ажылдай бергенимге өөрүүр-дүр мен. Алдынны канчаар казып, болбаазырадып турарын сонуургап көөрү мээң изиг күзелим. Чуртталгада белен чүве кайда боор. 9–10 ай дургузунда өг-бүлемни көрбезимге, чаныксанчыг-даа апаар. Ынчалза-даа чоок кижилеримни өөртүп, ажы-төлүмнү азырап өстүрер дээш, кызып ажылдап турар мен. Чогум-на бо ажылче кирип тургаш, БелАЗ мунарын бодум шилип алган мен» — деп, ол чугаалаан.
Александр Ооржак, Родион Монгуш, Ильян Дүпчүр, Сергей Шишков дээш оон-даа өске арга-дуржулгалыг, шыдамык кижилерни демдеглеп болур. «Бис оруувуска таварышкан бүгү-ле бергелерни шыдажып эртип, бурунгаар чаңгыс сорулгалыг чоруп олургаш, чүгле коллегалар эвес, а харын-даа ёзулуг өг-бүле апардывыс. Бот-боттарывысты деткижип, кижи бүрүзүнүң чедиишкиннеринге өөрүп, шаптараазыннарны деңге ажып эртип чоруур бис. Коллективте кайгамчык кижилер чыглып келгенинге чоргаарланыр-дыр мен» — деп, «Ойна» алдын уургайының амгы удуртукчузу Анатолий Дудко чугаалаан.
Чыжыргана СААЯ.
Самба НОРБУЖУКТУҢ тырттырган чуруктары
«Шын» №87 2023 чылдың ноябрь 15