Чаа өөредилге чылын уткуштур ТР-ниң Өөредилге сайыды Алексей Храмцов республикада өөредилге албан черлериниң капитал септелгелери, чаа өөредилге номнары, хамчыктыг аарыгны нептеретпес кызыгаарлаашкыннар болгаш беш хүн өөредилге дугайында тайылбырны берген.
Чаа өөредилге номнары кээп эгелээн.
– Республикада өөредилге номнарының ийи дугаар бөлүү кээп турары бо. Сөөлгү 3 – 4 ай дургузунда 9 муң ажыг өөредилге номнары келген. Ам-даа октябрь, ноябрь айларда база кээрин манап турар бис. Чаңгыс аай эвес, бөлүктеп чүге кээп турарыл дээрге, өөредилге номнарын аңгы-аңгы редакцияларда белеткеп турар.
Ада-иелер өөредилге номнарынга хамаарыштыр хөй айтырыглар салып турар. Бис школаларны чүгле өөредилге номнары-биле хандырар ужурлуг бис, а ажылчын кыдырааштар, атластар, контур карталары дээн ышкаш пособилерни садары ада-иениң хүлээлгези. Ийе, өртээ аар деп билир мен, ынчалзажок өөредилге пособиелерин садары ада-иениң харыысалгазы-дыр. Школачыларны өөредилге номнары-биле 100 хуу хандырары – бистиң бир кол сорулгавыс. Чурттакчы чоннуң көжер-дүжери (миграция) база өөредилге номнары чедишпейн баарының бир чылдагааны болуп турар – деп, өөредилге сайыды дыңнаткан.
Капитал септелгелер адакталган
Бо чылын республикада 27 школада капиталдыг септелгелер чоруп турар. Тудуг ажылдарынче миллиард ажыг акша-хөреңгини федералдыг төп акшаландырганын сайыт чугаалаан: «Республикага бо хире улуг акшаландырыышкынныг, берге, хемчээли улуг септелге-даа, тудуг-даа кылбайн турган. Ынчангаш каңнакчылар, бызаңчылар, соңга салыкчылары дээн ышкаш тускай специалистерниң-даа чедишпейн турары ол.
Шупту керээлерниң хуусаазы август 5-ке чедир турган. Ол хуусаага чедир 6 школа капитал септелгезин кылып четтигипкен. Сентябрь 1-ге чедир 5 школаның капитал септелгези доозулбааны хомуданчыг. Ооң чылдагааннары аңгы-аңгы, хөй кезиинде хүлээнип алган тудуг организацияларының улуг туралааш, күш четпейн, шыдавайн барганында.
Бо хүнде ук школаларга чаа өөредилге чылын эгелээриниң сценарийин ажылдап кылып тур бис. Уруглар дөмей-ле сентябрь 1-ден өөренип эгелээр, ол дээш сагыш човавас болза эки. Өске аргаларны ажыглап, септелгелер доостурга чедир түр када өөредилге чорудар черлерни тып турар. А арткан объектилер – 5-6 школаның септелгези сентябрь 15-ке чедир доостур дээрзинге бүзүреп тур бис».
База бир сорулга – чаа септеттинген школаларның дериг-херекселин бүрүнү-биле солууру. 27 школага муң хире парталарны республикаже сөөртүп эккээр, оон ол парталарны эптээри дыка улуг ажыл. Парталардан өске сандайлар, шкафтар дээш оон өске-даа дериг-херексел бар. Ындыг хөй дериг-херексел чаартып, солуур улуг ажыл кажан-даа турбаан боор – деп, Алексей Владимирович чугаалаан: «Школа бүрүзүнге 100 хире кижи баргаш, ол хамык дериг-херекселди эптеп-тургузар ажылдар бо неделяның төнчүзүнде эгелээр. Ук школаларның хөй кезии чаа өөредилге чылын чаа дериг-херексел-биле эгелезин дээш кызыдып турар бис. Чедир кылдынмайн барган ажылдарны сентябрь ай дургузунда доозар. Бо капиталдыг септелгеден дыка хөй чүүлдер өөредиглиг болган. Келир чылда ону эде көрүп, өөренир апаар бис. Ынчап кээрге, сентябрь 1-ге чедир, 18 – 19 хире септеттинген школа чаа өөредилге чылынче кирер.
Бир-ле дугаарында школа коллективтеринге шыдамык чоруу, тудугжуларга деткимче көргүзеринге белени дээш, ол ышкаш хүлээнип алган организацияларга, кадрлар чедишпес берге байдалда улуг ажылды үезинде кылып турары дээш четтиргенивисти илередир-дир бис».
Билиглер хүнүнде кызыгаарлаашкыннар
ТР-ниң Чазак Даргазының кызыгаарлаашкыннар дугайында Чарлыында атты салган. Сентябрь 1-де – Билиглер хүнүнүң байырлалы кудумчуга эртер болза кандыг-даа кызыгаарлаашкыннар турбас. Школаның иштинге хамаарыштыр кызыгаарлаашкыннар хевээр артар.
Вавилин ээтпээнге чаа школа
Бо школаның тудуу Кызыл хоорайның школаларынга 3-кү ээлчегни чок кылыр сорулга-биле тургускан төлевилел-дир. Чаа школа тудуунга хамаарыштыр археологтуг тураскаалдыг черлер дээш кезек берге айтырыглар тугустунуп турган. Бо үеде хүлээнип алган тудуг организациязы археологтар-биле кады ажылдап, ол айтырыгларны шиитпирлеп турар. Ынчангаш келир чылдың төнчүзүнде Вавилин ээтпээнге чаа школа туттуна бээринге идегеп турарын өөредилге сайыды дыңнаткан.
Беш хүн өөредилге дугайында
Школа директорларындан, школа коллективтеринден беш хүн өөредилгеже шилчиирин негеп турарын Алексей Владимирович дыңнаткан.
«Беш хүн өөредилге чүге херегил? Бирээде, уругнуң кадыкшылы. Уруг ийи хүн дыштаныр ужурлуг. Ийиде, Кызылдың школалары 220 хуу чык долу турда, немелде шактар, хүннер-биле чүктеп каарга, кандыг-даа инфраструктура ону шыдашпайн баар. Долу школаларга уругларны 6 хонук өөредирге, кандыг-даа инфраструктурага капиталдыг септелге-даа дузалавас. Үште, башкылар база өг-бүлелерлиг, ажы-төлдүг болгай, олар база кичээлдерге белеткенир, дыштаныр ужурлуг. Келир неделяда башкыларның чөвүлел хуралынга ол айтырыгны чугаалажыр бис.
Уруг хүннүң бирги чартыында кичээлдээр, дүъш соонда немелде өөредилгеже хаара туттунган турар ужурлуг. Кажан 6 хонук кичээлдээр болза, аңаа кадыкшылы-даа, үези-даа, билии-даа чедишпейн баар. Ажы-төлдүң кадыын бодаал. Улуг кижи кым 6 хонук ажылдап шыдаар? Кым 50 шактан хөй ажылдап шыдаарыл, уругнуң чүъгүн санап көрүңер даан. Бистиң, улуг кижилерниң, ажылчын неделязы улуг дизе 40 шак-тыр, а уругга 6 хонукка немей немелде өөредилгези-биле катай хаара 40 шактан канчап-даа көвүдей бээр. Ынчангаш ажы-төлүвүске ынак болуп, оларның кадыын бодап, таарымчалыг байдалды тургузаал».
Алдынай Аракчаа.
Мария СААЯНЫҢ тырттырган чуруу.