Ам-даа демивисти быжыктыраалы

Ноябрь 7-де Иннокентий Сафьянов аттыг Орус культура төвүнге ТР-ниң Националдар айтырыгларының талазы-биле агентилел чыл дургузунда республика девискээринге болгулаан хөй-ниити ажылдарынга идепкейлиг киришкен диаспораларның ажылын түңнээн байырлыг хемчег болуп эрткен. Ону эрте-даа берген болза, Чоннуң чаңгыс деминиң хүнүнге тураскаадып турарын Агентилелдиң директору дыңнаткан.

“Байырлал эрте-даа берген болза, чоннуң чаңгыс демниг болурундан күрүнениң быжыг туружу хамааржыр болганда, шупту ол дугайында чүгле чаңгыс хүн эвес, кезээде сактып чоруур болзувусса эки. Бо талазы-биле бистиң агентилелдиң чорудуп турар ажылынга идепкейлиг киржип, быжыг хамааты туружун ниитилелде көргүзүп чоруур бүгү национал диаспораларның болгаш коммерцияга хамаарышпас организациялар, хамнаашкын болгаш шажын-чүдүлгениң төлээлеринден аңгыда, Россия Федерациязының Соңгу чүктүң, Сибирьниң болгаш Ыраккы Чөөн чүктүң эвээш санныг үндезин чону Тожу тываларының ниитилелдериниң төлээлерин бөгүн мында чалап, чыл дургузунда эки кылган ажылдарын демдеглээр чылдагаан тыптып келгенинге өөрүвес арга чок” – деп, ТР-ниң Националдар айтырыгларының талазы-биле агентилелдиң директорунуң хүлээлгезин күүседип турар Арслан Калзан чугаалааш, чыылганнарга байыр чедиргеш, шаңналдарны тывыскан.

Чоннар аразында эп-чөптүг тайбыңны быжыктырарынга киирген үлүг-хуузу дээш ТР-ниң Националдар айтырыгларының талазы-биле агентилелдиң Хүндүлел бижиин Тывада азербайджан диаспораның удуртукчузу Чиңгиз Алиевке, Моол диаспораның Тывада удуртукчузу Уламсурэн Цэцэгдарьга, Шагаан-Арыгда казак ниитилелдиң атаманы Александр Вознюкка, ТР-ниң И. Сафьянов аттыг Орус культура төвүнүң методизи Анастасия Овчинниковага, этнокультураны сайзырадырынга киирген үлүг-хуузу дээш “Тос-Бөрү” Сибирьниң эвээш санныг үндезин чонунуң ассоциациязының даргазы Доржа Никитинге тывыскан.
Ол ышкаш агентилелдиң Өөрүп четтириишкин бижиин дараазында улуска тывыскан:

Тываның Камбы-лама эргелелиниң администратору Сылдыс Сатка, Камбы-ламаның дузалакчызы Чиңгис Сатка, Кызылдың епархиязының социал ачы-дуза чедирилгезин чорудар килдизиниң удуртукчузу иерей Дмитрий Шишкинке, Тываның Дээди хамының оралакчызы, Кызылдың “Чеди-Хамнар салгалы” хамнар ниитилелиниң даргазы Светлана Сендажыга, армян диаспораның удуртукчузунуң оралакчызы Виген Терджанянга, кыргыс диаспораның удуртукчузу Бактиар Турдалиевке, “Пор-Бажың” ансамблиниң уран чүүл удуртукчузу Мерген-Херел Чадамбага, ансамбльдиң солистери Долгармаа Хуужан биле Ласол Чадамбага, “Тос-Бөрү” ассоциацияның хол-биле кылыр ус-шевер ажылдар талазы-биле удуртукчузу Аракчаа Очурга, ол-ла ассоциацияның мастери Лилия Найданга, “Коммерцияга хамаарышпас организацияларны деткиир төптен” Лилияна Ынаалайга, “ТР-ниң Аныяк малчыннар эвилели” хөй-ниити организациязындан Сай-Суу Монгушка тывыскан. Оон аңгыда, шак-ла ындыг шаңналды коммерцияга хамаарышпас автономнуг организациялардан “Сайзыралдың” директору Чечек Бирлей, “Эки чүүлдүң сады” культурлуг хемчеглер болгаш дыштанылга парыгының директору Сайдаш Муна, “Эки херектер” өг-бүле клувунуң удуртукчузу Белекмаа Чамзырай алган.

Ол-ла байырлыг хемчегге ТР-ниң Чазак Даргазының грантызын алыр мөөрейге тиилекчи болган социал ужур-уткалыг төлевилелдерниң дараазында тиилекчилеринге:

- “Сенгилең” Сибирьниң эвээш санныг үндезин чону Тожу тываларының кожа-хелбээ девискээр аайы-биле ниитилелинге 300 муң рубльдиң;
- “Пор-Бажың” Сибирьниң эвээш санныг үндезин чону Тожу тываларының кожа-хелбээ девискээр аайы-биле ниитилелинге 300 муң рубльдиң;
- “Хайыракан” Сибирьниң эвээш санныг үндезин чону Тожу тываларының кожа-хелбээ девискээр аайы-биле ниитилелинге 300 муң рубльдиң;
- “Майгын-Даш” Сибирьниң эвээш санныг үндезин чону Тожу тываларының кожа-хелбээ девискээр аайы-биле ниитилелинге 175 муң рубльдиң сертификаттарын тывыскан.

300 муң рубль грант деткимчезин алганнарның бирээзи “Тос-Бөрү” ассоциациязының даргазы Доржу Никитин. Оларның ассоциациязы эрте-бурунгу шагдан тура тожуларның эдилеп чорааны эт-херексели, идик-хевин катап нептередип, ону канчаар кылырын аныяк-өскенге өөредип, мастер-класстарны эрттирер деп планнап турарын чугаалады.

– Бис ам бо грант деткимчези-биле тожуларның инек кежинден даарап кедип чорааны мойтук идиктерни, алгы тыва тоннарны, алгы бөрттерни кылып, даарап эгелээр сорулгалыг бис. Тывада ылаңгыя мойтук идиктерни көңгүс кетпестей берген. Ону канчаар кылырын, ооң технологиязын өскелерге таныштырып өөреткеш, бо идиктерни нептередиксеп турар бис. Эгезинде Куңгуртугга боттарывыстың мастерлеривис кылып эгелээш, мастер-класстарны Тыва үндезин культура төвүнге чорудар бис. Ада-чурттуң Улуг дайынының үезинде өгбелеривистиң кедип чораан шак ол чылыг-даа, быжыг-даа хептери хөй дайынчыларны сооктан камгалап турган болгай. Ону утпас дээш, катап нептередири чугула – деп, Доржа Никитин чугаалады.

Амгы үеде Тывада 70 ажыг аңгы-аңгы омак-сөөктүг чоннар чурттап турар. Оларның аразындан элээн быжыгланы берген хөй санныг киржикчилиг 8 диаспора барын Россия чергелиг «Россияның чоннарының ассамблеязы» регионалдыг хөй-ниити күрүне организациязының Тывада регионалдыг салбырының удуртукчузу Вера Левина чугаалаан. Ооң чугаазы-биле алырга, эрткен каш чылдар дургузунда республика девискээринге язы-сөөк ылгажыр чүүлдер көңгүс эскертинмээн, чоннар аразында удур-дедир хүндүткелдиг, эп-найыралдыг чурттап турар дээрзин демдеглээн.

“Амгы үеде бистиң диаспорада 2 муң ажыг кижи бар. Бодум 2000 чылдар эгезинде-ле бээр чедип келгеш, олчаан чурттап артып калганым бо. Өг-бүлем-биле барык 24 чыл Кызылда ажылдап чурттап турар бис. Өөм ишти башкы кижи, бодум тудуг талазында мен. Үш ажы-төлүвүс шупту Кызылга төрүттүнген. Чеже-даа кыргыс омак-сөөктүг болза, уругларывыс Тываны төрээн чурту кылдыр санай берген. Бис база Тываны чуртсуна берген болгаш, ооң өске чурттакчылары ышкаш республикага, ооң чонунга хандыкшый бергенивисти миннир апаар. Ылаңгыя уругларывыс Тывага дыка ынак.

Чоннар аразында чаңгыс эп-сеткилдиг, демниг болур болза, күрүнениң келир үези чаагай болур. Айыыл келзе, холдуң беш салаазы дег акы-дуңмалышкы чудурук болуп, демнежиптер болза, дайзын канчап-даа бырашпас. Ынчангаш бистиң диаспора ТШО-да киржип турар дайынчыларывыска деткимче кылдыр ачы-дуза чедирилгезиниң акцияларынга доктаамал киржип турар бис” – деп, Тывада кыргыс диаспораның удуртукчузу Бактиар Турдалиев чугаалаан.

Карина МОНГУШ.
Буян Ооржактың тырттырган чуруктары.
“Шын” №86 2024 чылдың ноябрь 9