Амыдыралда чаңгыс-даа болуушкун план чок болбас. Шупту чүвени планнап каан болур.
Чамдык улус “Че, чүнү планнап чыдыр сен?” – деп эжиниң айтырыынга, “Онза солун план-даа чок мен ийин, канчап орундан туруп ап, даштыгаар үнер чоор деп бодап чыдыр мен” – деп харыылагылаар. Ол дээрге көк меге-дир. Чылыг чоорган адаанга чыдарының орнунга, ол орундан туруп кээрин, даштыгаар үнгеш, кадыг азы чиик албаннап алырын бодап чыдар ышкажыл. Мону түр үениң планы дээр. Ону күүсеткениниң соонда, дараазында план тургустунуп келир, ынчалдыр төнчү чок. Ынчап келирге, амыдырал – төнчү чок план-дыр. Кижи амытан бодунуң өлүмүн безин баш бурунгаар планнап алган чыдар болур. Чаа төрүттүнген чаш уруг безин аштамзырап, эмер шагы чедип кээрге, алгырып-кускунап үнер. Өзүм тыртып, бодарап келген амыдыралга бойдустуң ала-чайгаар салган планы – соругдалы ол-дур.
Чогум “план” деп сөс хөй билиишкинниг. Адырлар, эртемнер аайы-биле ооң утказы хөй янзылыг. А амыдыралга хамаарыштыр чаңгыс сөс-биле чугаалаарга, чогуур чурумнуг, күүселдениң дес-дараалашкаан, хуусаазын баш бурунгаар көрүп каан хемчеглер системазы-дыр.
Тывалап ону чаңгыс сөс-биле “соругдал” деп болур хире. Кижиниң амыдыралынга хамаарыштыр чугаалаарым ол. А эртемнер, улус ажыл-агыйының адырларынга хамаарыштыр “план” деп сөс очулга чок ол-ла хевээр чоруур ыйнаан, канчаарга-даа, ооң ужур-утказы чаңгыс тыва сөске сыңмас делгем ышкажыл.
Бо хүннерде Россияның Камгалал яамызы Украинада тускай шериг операциязының планының бирги чадазы доозулган деп медеглээн. Дараазында планнар база бар деп билдинип кээр. Кандыг ындыг планнарыл дээрзи дөгерези билдинмес. Шериг чажыды. А кол-ла сорулга – “денацификация”, “демилитаризация” болбайн аан. А төнчү соругдал – долу тиилелге, амыр-тайбың. Ол планның күүселдезинде муң-муң кижилер хаара туттунган. Чидириглер база бар.
А украин таланың планы – үе шөери, барыын чурттардан акша-төгерик, ок-чепсек колданыры, бодунга айыыл чок чоруктуң магадылалдарын негеп алыры болгаш өске-даа.
Чүү-даа чүве төнчүлүг болур. Бурунгунуң мурнунда Соломон хаан хүүрээн даянып, хүнүн манап, назыдап-кырып келгеш, хамык чүве орайтаваанда чон-биле байырлажып, албатыларга сөөлгү айтыышкыннарны берип четтигер-дир, соонга салгакчыларны арттырар-дыр деп бодап келгеш, “Хамык чүүлдер эрте бээр. Бо база” деп чугааны сактып келгеш, муңгак хүлүмзүрген дижир, шынап-ла, хамык чүүлдер эрте бээр. Ынчангаш хаанның чагыргазын илередип турар билзээнден чарылбайн, ол-ла ояар бурганчый берген дээр чүве.
Амгы бо байдал база шак ынчаар доостур. Элээн үе эрткенде бүгү-ле чүүлдер уттундурар, амыдырал база катап бодунуң уунче, агымынче кирип кээр. Зеленский, Байден деп кымнарыл дээрзин безин улус уттуптар. Чүгле харын Ада-чурттуң Улуг дайынында дег, украин чоннуң, украин черниң хосталгазы дээш сөөгүн салган бистиң маадырларывыстың алдар-ады уттундурбас болуп артып калыр.
Ийет, амыдырал – төнчү чок план-дыр. Удурланышкак талалар бот-боттарын ядролуг чепсек-биле коргутчуп эгелээн. Ядролуг ыйба-хүлдүң орнунга, амыдырал моон-даа соңгаар төнчү чок план болуп артып калзын. Кым-бир кижи “Че, чүнү планнап чыдыр сен?” – деп айтырарга, “Онза солун план-даа чок мен ийин, канчап орундан туруп ап, даштыгаар үнер чоор деп бодап чыдыр мен” – деп харыылаай-ла сен.
Артур Хертек.