Улуг назылыглар – төөгүвүс, а аныяктар – келир үевис. Бурунгаар хөгжүлделиг, күштүг чурт болур дээш, амгы үениң аныяктарын холга киирип, оларның эртем-билиинче, кижизиг чоруунче, кадыкшылынче кичээнгейни салыры хүннүң чугула айтырыы.
1958 чылда Аныяктар хүнүн Россияга бир-ле дугаар бистиң ада-иелеривис, өгбелеривис демдеглеп эгелээн. Чылдың-на июнь 27-де чурттуң аңгы-аңгы булуңнарынга Аныяктар хүнүнде спортчу маргылдаалар, янзы-бүрү мөөрейлер эрттирери чаңчыл болу берген турган. Ынчалза-даа 2023 чылда РФ-тиң Президентизи В.Путинниң Чарлыы-биле Аныяктар хүнүн июнь айның сөөлгү субботазында демдеглээр кылдыр доктааткан. 2024 чылдың сөөлгү субботазы 29-туң хүнү.
Июнь 28-те Кызыл хоорайның «Азия төвү» скульптура комплекизинге «Бизнес уруглар» деп школачыларның продукциязының делгелге-садыглаашкыны, «Танцыга шимчээшкин» аныяктар мөөрейи, «Россияда ажылдар» бүгү российжи делгелге болгаш өөредилге черлериниң документилер хүлээп алыр черлери, бодун боду ажылга хаара тудуп чоруур сайгарлыкчылар дээш чеди аңгы угланыышкынныг ярмарка болуп эрткен.
Аңаа ТР-ниң Чазааның Даргазының оралакчызы Орлан Сарыглар болгаш ТР-ниң күш-ажыл болгаш социал политика сайыды Эдуард Самдан Аныяктар хүнүн таварыштыр байыр чедириишкинниг чылыг-чымчак сөстерни чугаалап, чалыыларга чедиишкиннерни күзээн.
Хиндиинде чаңгыс-даа булут чок, кылаң аяс хүнде «Азия төвүнге» чыылган чон ярмарканы улуг сонуургал-биле көрген. Делгелгеде аъш-чем болгаш холдан кылган янзы-бүрү кылыглар эрткен-дүшкен чоннуң кичээнгейин хаара тудуп, сорунзалап турган.
«Бөгүн Аныяктар хүнүнге уткуштур «Работа России. Время возможностей» деп Россия чергелиг ярмарканың федералдыг чадазы болуп турары бо. Россия девискээринде муң-муң шөлчүгештерде шак мындыг хемчег болуп турар болза, Тываның аңгы-аңгы кожууннарында 43 шөлчүгеште хемчеглер болуп турар. Мындыг ярмарка республикада бо чылын ийи дугаар эртип турар. Баштайгы ярмарка чазын болган. Түңнелинде, Тываның 826 хамаатызы ажылга хаара туттунган.
Ярмаркага келген хамаатылар 30 ажыл берикчизи болур организациялардан 1900 хире хостуг олуттарның аразындан бодунга тааржыр ажылды шилип алыр аргалыг» – деп, Чонну ажылга хаара тудар төпте килдис эргелекчизи Роланда Эрелчин чугаалады.
«БИЗНЕС УРУГЛАР»
Уянмаа Сарыглар, хемчегниң киржикчизи:
– Школачы уруум кылган ажылдарын делгеп-садар дээрге, уруумну деткип, кады чедип келдим. Ийи дугаар чыл дургузунда суг-чинчилерден янзы-бүрү чүүлдерни кылып турар кижи бо. Кызылдың немелде өөредилге төвүнде бөлгүмге барып турган. Башкызы Дарый Алимовна узун шөлээже үне бээрге, улаштыр боду интернет четкизинден кылып өөренип алган.
Баина Ооржак авазының чугаазынга каттыжып, кылган ажылдарын таныштырды: "10 харлыг мен. Хостуг үемде суг-чинчилер дизеринге ынак мен. Ооң мурнунда ярмаркаларга кылып алган чүүлдеримни садып турдум. Мээң кылган ажылдарымны «Континент» садыг-саарылга төвүнден садып ап болур. «Ткани» пөс-таавы садыындан материалдарны садып ап турар мен. Ажылдап алган акшам-биле бодумга идик-хеп, каасталгалар дээш чүнү-даа садып алыр мен. Өзүп келгеш, дизайнер азы эмчи болуксаар мен».
Ярмарканың бир элээди киржикчизи 13 харлыг Темир Лопсанов Кызылдың 1 дугаар школазының өөреникчизи: «Бо чылын 7 класс доостум. Авам меңээ торт болгаш пироженое быжырарын өөредип турар. Чаа эгелеп чоруур кондитер мен. Пирожноелер болгаш бенто тортчугаштар быжырып турар мен. Хоорайга ярмаркалар болурга, амданныг пирожноелеримни садар-дыр мен. Ажылдап алган акшамны кондитерге өөренип, билиим бедидип алгаш, чагыг езугаар торттар быжырар деп планнап турар мен».
Ариадна Шыгжал Чеди-Хөл кожуундан келген: «Бодумнуң чураан чуруктарымны көргүзер, садар дээш, бо хемчегге киржип чедип келдим. Бо чылын Элегес ортумак школазынга 9-ку классты доостум. Хостуг үемде чуруттунарынга ынак мен. Келир үеде юрист мергежилдиг болуксаар мен. Улуг акым чуруттунар. Бичиивисте иелээн чурук чуруп алгаш, ававыска «Кымның чуруу чараш-тыр, авай?» – дээш көргүзер чораан бис. Акымны ажыр чуруур дээш, олчаан чуруттунарынга ынак апарган мен. Чуруктарымны чаа-ла делгеп турумда, бир кижи келгеш, бирээзин 800 рубльге садып аппарды».
Холдан кылыгларын делгээн бичии уругларның аразында 9 харлыг Аира Долмачеваның суг-чинчилерден кылган янзы-бүрү кылыглары бир онзагай чараш. Ол Кызылдың 16 дугаар школазында өөренип турар. Ол келир үеде эмчи болур күзелин чугаалады.
Фитнес-тренер Олчана Бойду бо хемчегге мастер-класс эрттирер дээш келген. Ол Тываның күрүне университединиң 4-кү курузунуң студентизи.
«Дарение» деп фестивальда киржип чедип келдим. Чараштыр кылаштаарынга, дурт-сынны дорт тударынга хамаарышкан сула шимчээшкиннерни дузалакчыларым-биле кады көргүзер бис. Хөкпек болбас кылдыр оорганы шын тударын база көргүзер бис. Күзелдиг улус шупту киржип болур» – деп, Олчана Бойду чугаалады.
Азияана Доржу, бодун боду ажылга хаара тудуп чоруур хамааты:
– Ооң мурнунда күрүнеге ажылдап чораан мен. Узун шөлээ үезинде чаш өпеяамны азырап олургаш шактар кылып эгелээн мен. Кылган ажылдарымны делгеп садар дээш, хемчегде киржип чедип келдим. Социал четкилерде бөлүктер таварыштыр кылган ажылдарымны садып-саарып турар мен.
Тускай хендирлер-биле янзы-бүрү корзинкалар, сумкаларны сонуургап көрдүвүс. Корзинкаларның хемчээли аңгы-аңгы: хеп сугар корзинкадан эгелээш, ине-хендир шыгжаар савага чедир бар. Хууда сайгарлыкчы Чинара Салчак кылган ажылдарын таныштырды: «Мээң ышкаш шак мындыг чүүлдер даарап өөренип алыксап турар уругларны өөредип турар мен. Кылган чүүлдеримни «Валдберис» онлайн садыг таварыштыр садып эгеледим.
Даарап өөренип алыксап турар күзелдиглерни «Хлопок хендирден даараарының эге билиглери» деп курузумче чалап тур мен. Бо курска өөренип алырга, «Валдберис» таварыштыр канчаар садар база өөредилге программазынче кирер».
Ыяштан чазаан янзы-бүрү ойнаарактарны чарашсынып сонуургадывыс. Ол онзагай ойнаарактарны кылып турар мастерниң дугайында тускай чүүлдү «Шын» солуннуң дараазында үндүрүлгезинде номчуур силер.
Ярмарка-биле чергелештир «Азия төвү» скульптура комлекизинге «Танцыда шимчээшкин» деп аныяктар аразынга мөөрей болгаш республиканың аныяк-даа, алдар-аттыг-даа аристериниң ыр-шоорун аныяктар дыңнаар аргалыг болган.
Айдың ОНДАР.
Авторнуң болгаш Ада ТЮЛЮШТУҢ тырттырган чуруктары.
“Шын” №48 2024 чылдың июнь 29