Анзат Куулар: «Шии бүрүзү — шил өттүр амыдырал»

Анзат Куулар – ыраажы, шии артизи, режиссер, Тыва Республиканыӊ алдарлыг артизи, Россия Федерациязыныӊ алдарлыг артизи, Тыва Республиканыӊ улустуӊ артизи.

Ол 1954 чылдыӊ август 14-те Сүт-Хөл кожууннуӊ мурнуу талазында Хемчик хемниң бир адыры оожум чалгып баткан, артыы чарыын көк-көк даглар куржай алган Ак-Даш сумузунуӊ девискээринде Чиӊге-Хову-Аксы деп хонашка малчын өг-бүлеге төрүттүнген. Ооң бичии үелери анай-хураган бажы дозуп, малчын иштиң амыдыралынга дадыгып өскен.

Чеди харлыг бичии уругну ачазы аъдынга ушкарып алгаш, Хорум-Даг сес чыл школазының интернадынга эккеп каан. Анзат эге хүннеринде пөрүктенип турза-даа, чоорту чүвениң ужу-бажын билип, бодунуң үе-чергези хөй уруглар аразынга ижиге берген. Ол школачы чылдарындан эгелээш-ле, уран чүүл көрүлделериниң идепкейлиг киржикчизи чораан. Ылаңгыя часкы дыштанылга үезинде кожууннуң школачылар аразынга эрттирер көрүлдезин четтикпейн манаар турган. Чүге дээрге ол ооң идепкейлиг киржикчизи, ниити ырга эжи-биле солистеп ырлаар турган. Чөөн-Хемчик кожууннуң Хорум-Даг школазының 8-ки клазын дооскаш, Кызылдыӊ уран чүүл училищезиниӊ актёр салбырынче дужаап алган. Өөредилге черин чедиишкинниг дооскаш, 1974 чылда Тываның В. Көк-оол аттыг Национал хөгжүм-шии театрынга шии артизи болуп, күзелдии-биле ажылдап кирипкен.

Ооң бичиизинден-не күзели боттанганынга чалгынналып, ажылынга сонуургалы күштелип, билиг-мергежилин улам-на бедидип алыры-биле, 1995 чылда Чөөн-Сибирьниӊ культура болгаш уран чүүл академиязын «Драма театрыныӊ артизи, режиссёру» деп мергежилдиг дооскан.

Ол тыва театр уран чүүлүнде амыдыралының хөй кезиин, 50 ажыг чыл дургузунда, бараан болуп келген.

Анзат Куулар — шиилерде янзы-бүрү маадырларның овур-хевирлерин шынзыг ойнап күүседир, шуут-ла ынаар хуулуп кире бээр, чыглып келген чоннуң манаашкынын ымзандырбайн, оларның сагыш-сеткилин дүймедир, бир-ле онзагай салым-чаяанныг артист. Ону сценага хөй кезиинде омак-сергек, каттырынчыг, шоодуглуг овур-хевирлерге көрүп чаңчыккан бис. Ооң шимченгир, хөглүг-баштак, чиик-адак рольдары иезин долгандыр дешкилеп маңнаан, мукураңнаан кулунчак-даа дег сагындырар, а чамдыкта мерген угаанныг, бөдүүн, чагыг-сүмелиг, топтуг ие кижиниң овур-хевири-биле көрүкчүлерни бодандырып, кичээнгейин хаара тудуп ойнай бээри кайгамчык чаяалга. Ол дээрге-ле ооң мергежилиниң өндүр бедии, салым-чаяанының күштүг девии, бодунга шыңгыы негелделии, харыысалгалыы, сагыш-сеткилиниң делгеми, байы.

Анзат Шожал-Доржуевна шии артизи болурундан аңгыда, байырлыг концерттерге суртаал-өөредиглиг шоодуглуг баснялар, угаадыглыг шүлүктер чугаалаар, чараш үнү-биле аян-сырынныг ырлаар, театр амыдыралының идепкейлиг киржикчизи. Шиилер тургузуп, амгы салгалдың артистеринге база 9 дугаар школаның немелде өөредилгезиниң театр бөлгүмүн элээн чылдар дургузунда удуртуп, уран чүүлдүң, артист мергежилдиң чажыттарын ажыдып, арга-сүмезиниң дээжизин харам чокка берип чоруур дуржулгалыг дагдыныкчы, хүндүткелдиг башкы.

«Шии бүрүзү улгаттырган шил өттүр көргүскен амыдырал-дыр, бистиң көрүкчүлеривис тыва ужур-чаңчылдарга дүүштүр тургускан шиилерге шуут кужуру ханар, дыка сонуургаар» – деп, артизивис режиссер көрүжү-биле сеткил хайныышкынныг үнелелди бээр болду.

Чоннуң чарашсынып, чаптап, сонуургаар ынак артизи Анзат Шожал-Доржуевнаның каяа-даа, кажан-даа бодунуң кыйгызы: «Кезээде белен!»

«Тыва культураның, уран чүүлдүң сураглыг үндезилекчилери, театрның хоочун артистериниң оюн-тоглаазын караам-биле көрүп, оларның аразынга кады ойнап, чагыг-сөзүн, арга-сүмезин дыңнап, «чырык школазынга» доругуп өзер аас-кежиктиг болганым, артист болур салым-чаяанымга дээди бедик дөгүм, бурунгаар, кадыр-бертке торулбас быжыг даянгыыжым болган» — деп, ол чоргаарал-биле сактып чугаалаар.

«Эң дээре режиссер, эң дээре сценарист» деп аттарның эдилекчизи, ынак артизивиске юбилейлээн хүнүн таварыштыр чылыг, чымчак байырывыс чедирбишаан, хөй санныг көрүкчүлериниң өмүнээзинден быжыг кадыкшылды, буян-чолду күзевишаан, катаптаттынмас, хуулгаазынныг овур-хевирлери-биле ам-даа чоннуң сонуургалын чаалап ап, хей-аъды кезээде бедик болурун йөрээр-дир бис.

Ирина ООРЖАК,
А.С. Пушкин аттыг ном саңының редактору.

"Шын" №61 2024 чылдың август 14