Эрткен дыштаныр хүнде, август 25-те, Кызылга төөгүлүг болуушкун болган. 2020 чылда Токиога болуп эрткен Олимпий оюннарының хостуг хүрешке хүлер шаңналының эдилекчизи, Делегей чемпионадының мөңгүн шаңналының, Азия чемпионадының алдын шаңналының эдилекчизи, Тыва чоннуң чоргаар оглу Артас Санаа мөгениң улуг спорттан үнүп турарынга тураскааткан спортчу байырлал болган. Аңаа тыва эр кижиниң үш оюну: аът чарыжынга, ча адарынга, тыва национал хүрешке шыырактарның шыырактары адааннашкан.
Тыва спорттуң төөгүзүнде ол хире шыырак шаңналдарлыг (беш автомашинадан аңгыда, соодукчулар, телевизорлар дээш өске-даа үнелиг белектер хөй болган) шак ындыг болуушкун бир дугаар болуп турарын чон магадап чугаалашкан.
Профессионал спорт-биле байырлажыры кандыг-даа спортчу кижиге белен эвес. Бир талазында, сагыш-сеткилди доюлдуруп кээр өөрүнчүг эвес болуушкун, ийиде, байырлажыр үе келген болганда, ону улуг байырлал кылдыр эрттиргени Артаска улуг хүндүткел-дир деп, хоочун спортчулар-даа, чон-даа үнелеп көрген.
Артас Санаадан спортчу байырлал эрткен соонда сагыш-сеткилинде чүү дойлуп турарын сонуургаан бис. “Шынның” номчукчуларынга ол мону чугаалаан:
— Ам бо үеде сеткил-чүрээм дойлуп туру. Кандыг-даа спортчу кижиге улуг спорттан үнери дээрге белен эвес шиитпир-дир. Мындыг улуг спортчу байырлалды чааскаан канчап-даа эрттирип шыдавас турган ийик мен. Маңаа бир дугаарында ТР-ниң Баштыңы Владислав Ховалыгның улуг деткимчезин үнелеп, четтиргеним илеретпес аргам чок. Ол ышкаш бо байырлалды эрттиреринге үлүг-хуузун киириштирген бүгү эш-өөрүмге, деткикчилерге, тренерлерге, чыылганнарга байырланчыг шинчи киирип, аян туткан культура ажылдакчыларынга, чоннуң айыыл чок чоруун хандырып, чурум туткан шагдаа ажылдакчыларынга, эмчилерге болгаш мени деткээн бүгү чонумга күдүк базып мөгейдим!
Хүндүлүг чаңгыс чер чурттугларым, эргим эш-өөр!
«Шаг шаа-биле турбас, чавылдак көгү-биле чытпас» деп үлегер домак бар болгай. Кижи база-ла чаңгыс черге тапталы берген турбас, амыдырал-чуртталганың агымы-биле бурунгаарлап чоруп орар. 20 ажыг чыл дургузунда хостуг хүрешке ал-бодум бердинипкен чордум. Ол берге орукту чонум силер-биле кады эрттивис. Силерниң деткимчеңерге даянып алгаш, шаптараазыннарга торулбайн чордум. Спорттуң эң-не бедик шыпшыынга чедип, Олимпий оюннарының хүлер шаңналынга база төлептиг болдум.
Тыва кижиниң кужуру – хүреште. Ол дээрге мээң хей-аът киирген сүзүүм-дүр. Бирги базымнарымдан тура мени деткип чораан башкыларым, ада-ием, акы-дуңмаларым, өөрлерим, спортчу эштерим дээш оон-даа өске дузааргак, эриг баарлыг чонумга мөгейип, четтиргеним илередип тур мен. Белен эвес оруумну бүзүрели-биле чырыдып чораан санап четпес мөгейикчилерим аңгы тускай сүүзүннүг күш болганын миннип тур мен. Ол күш улусту мөөңнеп, эвилелдеп чоруур. Ол дег кайгамчык эртине кайда боор.
Спортчу оруум доозулган өйүн үлежип, чуртталганың чаа оруунче мени йөрээп, меңээ бүзүрелиңер ышкынмайн турарыңар – ол дег улуг салым-чолдуң белээ каяа турар.
Салым-чол, чаяалганы хүлээр апаар. Хостуг хүреш дыка-ла кол болгаш үндезин чүүлдерге мени өөреткен. Силер-биле кады сагыш-сеткилим ханылап, бодалдарым, чүткүлдерим делгемчип бедээн. Чыдын билбес, эрес-кежээ тыва чонумда сүзүүм сиңген болгай. Ынчангаш кылыр иштен, чуртталганың чаа бергелеринден каяа чалданыр мен. Ындыг-даа бол, чүгле бурунгаар чүткүл херек.
Хүндүлүг чонум! Салымым болган хостуг хүреш-биле байырлажып, чуртталгамның чаа арнын эгеледим – деп, Артас Санаа чонунга сеткилин ажыдып, чугаалады.
Тывага болуп көрбээн спортчу байырлалдың түңнелдерин бээр кысказы-биле киирдивис.
Артас Санааның шаңналы дээш тыва ча адар оюннуң баг адар хевиринге Бай-Тайга кожууннуң төлээзи Айдың Хомушку чидиг демиселдиң түңнелинде 1-ги черни чаалап алгаш, шаңналынга LADA Granta машинаның ээзи болган. Ол ышкаш "Мерген адыгжы” деп атты чаалап алган.
Ол-ла хүн улуг болгаш аныяк аъттар чарыжынга тиилээн аъттарның ээлери база тус-тузунда LADA Granta машиналарны шаңналга алган.
Тыва хүрешке 112 мөге хүрешкен. Төөгүлүг маргылдааны көөр дээн көрүкчү стадион сыңмас кылдыр чыылган. Хүреш орай кежээге чедир уламчылаан-даа болза, хүрештиң аарыкчылары солун маргылдааны төнчүзүнге чедир көргеш, тиилекчилерге изиг адыш часкап, Артас Санаага чедиишкиннерни күзеп тараан.
Болган хүрешке сес шыырак мөге санынче дараазында мөгелер кирген: Чаан мөгевис Сайын-Белек Тюлюш, Хартыга мөге Соруктуг Калин-оол, Начын мөге Бады-Маадыр Самдан, аныяк мөге Хүлер Тюлюш. Олар тус-тузунда өртектиг белектерни алганнар.
Тыва Республиканың Начын мөгези Баткар Баасан шүүлгеш, LADA Granta машинаны шаңналга алган. Хартыга мөге Начын-Мерген Ооржак үжүүрлешкен, 3–4-кү шаңналдыг черлерни Чаан мөге Айдың Монгуш база Меңги Монгуш ээлээн.
Ниитизи-биле Артас Санааның профессионал спорт-биле байырлашканынга тураскааткан тыва эр кижиниң үш адаан оюнунга 600 ажыг кижи: хүрешке — 112 мөге, аът чарыжынга – 400 аът, ча адарынга – 100 багжы киришкен.
Карина МОНГУШ.
Чуруктарны интернет четкизинден алган.
“Шын” №65 2024 чылдың август 28