Грипп биле коронавирус инфекциязыныӊ вирузу кижиниӊ тыныышкын органнарыныӊ аӊгы-аӊгы чадаларлыг аарыын тывылдырар. Аарыгның демдектери сезон үезиниӊ бөдүүн грипп аарыыныӊ демдээ-биле дөмей. Аарыгныӊ аар-берге чадалыг болуру элээн кезек чылдагааннардан, ооӊ иштинде организмниӊ ниити байдалындан болгаш назы-харындан хамааржыр. Бо аарыгга алзыычал улустар: улуг назылыг кижилер, бичии уруг-дарыг, иштиг херээженнер, хоочураан (астма, чүрек-дамыр) аарыглардан аарып чоруур кижилер, кошкак иммунитеттиг улустар болур.
ДҮРҮМ 1. ХОЛДАРНЫ ҮРГҮЛЧҮ САВАӉНАП ЧУҢАР
Эдилелдерниң, херекселдерниң кырын дезинфекциялаар холуксаалар-биле аштап чодар.
Холдуӊ гигиеназы — коронавирус инфекциязыныӊ тараарын баш бурунгаар болдурбас профилактиктиг чугула хемчег-дир. Саваӊнап чуурга, вирустар чиде бээр. Саваӊнап чууру болдунмас болза, спирт холумактыг дезинфекциялаар салфеткадан ажыглаӊар.
Эдилел, херекселдерниӊ (стол, эжик тудазы, телефон, гаджеттер дээш өске-даа чүүлдерниң) кырын аштап, үргүлчү дезинфекциялаарга, вирустарны аштап кааптар. Бактерицидтиг лампаларны ажыглавышаан, агаарда вирустарны узуткап, өрээлди үргүлчү агаарладыр.
ДҮРҮМ 2. АРАЗЫН БОЛГАШ
ЭТИКЕТТИ САГЫҢАР
Вирус аарыг кижиден агаар-дамды оруу-биле (аспырып, чөдүрүп турда) кадык кижиже дамчыыр, ынчангаш аарыг азы өске кижилерден аразы 1, 5 метр турарын сагыыры чугула.
Холуңар-биле карааңарга, думчууңарга, аксыңарга дегбеңер. Грипп биле коронавирус ынаар кире бергенде, чыпшына бээр.
Аарывас дизе, маскадан кедип алыр азы кижини камгалаар өске-даа чүүлдерни ажыглаңар.
Чөдүрүп, аспырып тургаш, чаңгыс катап ажыглаар салфеткалар-биле аксын, думчуун дуглап алыр, ооң соонда ону октаптыңар.
Аарыг чыпшынар айыылдыг чылдагаан тургуспазы-биле аай-дедир чоруурун, хөй улус чыглыр черлерже барбазын кызыңар.
ДҮРҮМ 3. КАДЫК-ЧААГАЙ
АМЫДЫРАЛДЫ САГЫҢАР
Кадык-чаагай амыдырал организмниң инфекцияга удур туржур күш-шыдалын бедидер. Кадык болурунуң сагылга-чурумун сагыыр. Амыр-дыштыг удуур. Белоктар, витаминнер, минералдыг бүдүмелдер-биле байлак сүүзүннүг аъш-чем чиир. Мага-бот ээлгир, шимченгир болуру-биле спортчу шимчээшкиннерни кылып чаңчыгыңар.
ДҮРҮМ 4. ТЫНЫЫШКЫН
ОРГАННАРын ЭМЧИ МАСКАЗЫНЫҢ ДУЗАЗЫ-БИЛЕ КАМГАЛАҢАР.
Маска кедери профилактиктиг өске чүүлдерниң аразындан онзагай черни ээлеп чоруур. Вирустуң тараары ооң ачызында кызыыдап турар.
Эмчи маскаларын тыныышкын органнарын камгалаар дээш ажыглаары:
- тыныышкын органнарының чидиг вирустуг халдавырлыг аарыы кедереп турар үеде, хөй улус чыглыр черлерге, хөй-ниити транспортунга чорааш, эмчи маскаларын ажыглаар;
- тыныышкын органнарының чидиг вирустуг халдавырлыг аарыгдан аараан кижини азырап карактап турганда, эмчи маскаларын ажыглаар;
- тыныышкын органнарының чидиг вирустуг халдавырлыг аарыгның демдектери илдең кижилер-биле чугаалажырда, эмчи маскаларын ажыглаар;
- агаар-дамды оруу-биле дамчыыр өске-даа халдавырлыг аарыГ чыпшынып болурунуң айыылы бар турда, эмчи маскаларын ажыглаар.
МАСКАНЫ КАНЧААР ШЫН
КЕДЕРИЛ?
Маскаларның тургузуу аңгы-аңгы болур. Чаңгыс азы хөй катап кедип ажыглаарлары-даа бар. 2,4, 6 шак хире ажыглап болур маскалар база турар. Маскада сиңирген бүдүмелин – пропитказын барымдаалап, ооң өртектери аңгы-аңгы болур.
Чаңгыс ол-ла масканы олчаан кедип турбас ужурлуг. Ынчаар кедип тургаш, бодуңарга халдавырны ийи дакпыр чыпшырып болур силер. Эмчи масказының иштин дашкаар көрүндүр кедери дүрүмге дүүшпес. Халдавыр чыпшынмазын дээр болза, ону шуут шын кедер ужурлуг:
- масканы думчуун, аксын шуут дуглап турар, ужу-кыдыында хос чер чок, быжыг турар кылдыр кедер;
- масканы уштуп тургаш, ооң кырынга дегбезин кызыңар. Бир эвес дээпкен болзуңарза, холуңарны саваңнап азы спирттиг холуксаа-биле чуп кааптыңар;
- шыгый берген масканы чаа, кургаг маска-биле солуп алыңар;
- чаңгыс катап ажыглаар масканы база катап кетпеңер;
- Чаңгыс катап кедер масканы ажыглаан соонда, ол дораан бокче октаңар;
Аарыг улус азырап карактап, ооң-биле чугаалажып турган соонда, ол үеде кедип турган маскаңарны дораан уштуп кааптыңар. Масканы ужулган соонда, холуңарны дораан экидир чуп кааптыңар.
Бир эвес хөй улус чыылган черге, хөй-ниити транспортунга чораанда, аарыг кижи азырап карактап турганда, масканы албан кедип алыр. Ажык черде турар болзуңарза, маска кедери чөптүг эвес. Даштыгаа кылаштап чорааш, арыг агаар тынары ажыктыг болур.
Ооң-биле чергелештир, аарыгдан долузу-биле камгаланыр дизе, чүгле чаңгыс хемчег сагыыры чедимче чок болурун эмчилер сагындырып турар. Маска кедип чоруурундан аңгыда, профилактиканың өске-даа хемчеглерин сагыыры чугула: самоизоляция чурумун сагыыры, чугула херектиг эвес болза, даштыгаар үнмес, аалчылар чалап, төрелдери биле эш-өөрүнге ужуражып, болчажып турбас, даштыгаар үнер ужурлуг апаар болза, социал дистанцияны сагыыр.
ДҮРҮМ 5. ГРИППТЕН, КОРОНАВИРУС ХАЛДАВЫРЛЫГ ААРЫГДАН ААРЫЙ БЕРГЕН БОЛЗА, ЧҮНҮ КАНЧААРЫЛ?
Бажыңдан үнмейн, дораан эмчиден кыйгыртыңар. Эмчиниң сүмезин ол ёзугаар сагыңар, орундан турбайн, чыдып эмнениңер, хөй суук чүүлден ижиңер. Бажың-балгадыңарга, ажылдап турар чериңерге албан дезинфекциядан кылыңар, дезинфекцияга ажыглаар чүүлдерниң инструкциязын шыңгыы сагыңар.
ГРИППТИҢ, КОРОНАВИРУС
ХАЛДАВЫРЛЫГ ААРЫГНЫҢ
ДЕМДЕКТЕРИ ?
Мага-боттуң эъди изиир, шыырныгар, бажы аарыыр, шаг-шинээ кошкаар, думчуу тунар, чөдүрер, тыныш дакпыжаар, мөөң эъттери ыстап аарыыр, карактары кызып, ириңнелир.
Чамдык таварылгаларда ишти-хырны баксыраар: кускузу келир, кузар, куду олуртур, өткектээр.
ААРЫГНЫҢ КЕДЕРЕЙ БЕРГЕНИ КАНДЫГ БОЛУРУЛ?
Эң тергиидеп турар демдээ – вирустуг дегдириишкин. Вирустуг дегдириишкинден байдалы дыка дүрген баксырай бээр, 24 шак дургузунда чамдык пациентилерниң тыныжы чедишпестей бергенде, кылымал апараттар дузазы-биле өкпени тындырып, агаар тынарынга дыка дүрген дузалаары херек апаар.
Эмнээшкинни дораан эгелээри аарыгның аар-берге чадазынга чедирбезинге дузалаар.
ӨГ-БҮЛЕЗИНДЕ БИР КИЖИ КОРОНАВИРУС ХАЛДАВЫРЛЫГ ААРЫГДАН ААРЫЙ БЕРГЕН БОЛЗА, ЧҮНҮ КАНЧААРЫЛ?
Эмчи чалап кыйгыртыр.
Аарыг кижиге бажыңның бир өрээлин аңгылап бээр. Бир эвес ол болдунмас болза, аарыг кижиден аразы 1 метрден эвээш эвес черге ырак турарын сагыңар.
Аарыг кижи биле чоок улузу, ылаңгыя бичии уруг-дарыы, улуг назылыг өгбелери, хоочураан аарыгдан аарып турар улустарының аралажып чугаалажырын болдунар аргазы-биле эвээжедиңер.
Бажың-балгадыңарны үргүлчү агаарладып туруңар.
Арыг-силиг болуңар, арыглап чуур суук чүүлдер ажыглавышаан, аргалыг болза, өйлеп-өйлеп аштанып, чугдунуп, эдилелдерниң, херекселдерниң, эт-септиң кырын дезинфекциялаңар.
Холуңарны үргүлчү саваңнап чуңар.
Аарыг улусту азырап карактап тургаш, аксыңарны, думчууңарны маска-биле азы камгалаар өске-даа чүүлдер-биле (аржыыл, моюн-ораар болгаш оон-даа өске) дуглап алыңар.
Аарыг кижини өг-бүлениң чүгле чаңгыс ол-ла кежигүнү азырап карактаар ужурлуг.
Коронавирус пандемиязының үезинде бажың-балгадын канчаар шын дезинфекциялаарыл?
- Эжик тудазы
Саваңнап чуур азы 70 хуудан эвээш эвес спирт холумактыг антисептик-биле азы хлор холуксаалыг антисептик-биле аштап чодар. Чанып келгеш, кирер эжиктериңерниң тудазын аштап чуур. Эжик тудазын аштап чуггаш, холуңарны албан саваңнап чуп алыңар.
- Выключательдер
Свет өжүрүп-кыпсыр выключательди антисептиктиг салфетка-биле аштап чодуңар. Бир эвес бажыңда шупту улус кадык болза, выключательдерни үргүлчү аштап чодары чугула эвес. Бир эвес бажыңда аарыг кижи бар болза, выключательге дегген санында аштап чодар.
- Шкаф тудалары
Бажың уборкалап тургаш, оларны саваңнап чуур азы антисептиктиг салфетка-биле аштап чодар.
- Пөс болгаш чымчак материал-биле шыппаан сандайларның ооргалары
Бажың уборкалап тургаш, оларны саваңнап чуур азы антисептиктиг салфетка-биле аштап чодар.
- Бижиттинер стол
Бажың уборкалап тургаш, оларны саваңнап чуур азы антисептиктиг салфетка-биле аштап чодар.
- Бичии столдар болгаш кадыг кырлыг эт-септиң (ном салыр полкалар, комод, тумбочкалар) кыры.
Бажың уборкалап тургаш, оларны саваңнап чуур азы антисептиктиг салфетка-биле аштап чодар.
- Кухняның эт-севи
Арыглап чуур химиктиг суук холуксаалар ажыглавышаан, чуур азы спирт холумактыг антисептиктиг салфетка-биле аштап чодар. Бир эвес бажыңда шупту улус кадык болза, хүнде чаңгыс катап аштап чуур. Аарыг кижи бар болза, эт-сепке дээп, аштанып-чемненген санында, аштап чуур.
- 8. Техниктиг эдилел-херекселдер
Техниктиг эдилелдерни, херекселдерни, оларны башкарар управлениелерниң панельдерин бажың уборкалап тургаш, спирт холумактыг антисептиктиг салфетка-биле аштап чодар.
- Смесительдер
Арыглап чуур химиктиг суук холуксаалар ажыглавышаан, чуур, ооң соонда изиг суг-биле экидир чууру чугула. Бир эвес бажыңда шупту улус кадык болза, ону хүнде бир катап азы аралаштыр бир хүннеп чуур. Бажыңда аарыг кижи бар болза, ону ажыглаан санында чуур.
- Раковиналар
Арыглап чуур химиктиг суук холуксаалар ажыглавышаан, чуур, ооң соонда изиг суг-биле экидир аштап чуп кааптар. Бир эвес бажыңда шупту улус кадык болза, ону хүнде бир катап азы аралаштыр бир хүннеп чуур. Бажыңда аарыг кижи бар болза, ону ажыглаан санында чуур.
- Чунар херекселдер (диш чуур щетка, дыргак дээш оон-даа өске)
Бир эвес бажыңда аарып турар кижи бар болза, оларны спирт холумактыг антисептиктиг салфетка-биле немей аштап чодар.
- Туалет (унитаз, ванна, душтаныр кабина, биде)
Туалетти эң сөөлүнде хлор холумактыг арыглап дезинфекциялаар суук чүүл ажыглавышаан, аштап чуур.
ЧУГУЛА: Бир эвес шупту кадык болза, бажыңга азы квартирага уборканы арыглап чуур химиктиг холуксаалар ажыглавышаан, неделяда ийи-үш катап кылыры чугула. Бир эвес бажыңда аарыг кижи бар болза, хлор холумактыг дезинфекциялаар суук чүүлдү ажыглавышаан, хүннүң-не уборкалаар херек.
«Өг-бүлениң кадыкшылы – силерниң холуңарда!»
Россияның хереглекчилерниң эрге-ажыын камгалаар адырның хайгаарал талазы-биле федералдыг албанның Тыва Республикада
эргелели.