Кижи бүрүзүнүң четтикпейн манаар үези – чай. Чайның чылыг херелдеринге дадыгып, күш кирип, дыштанып алыры кижи бүрүзүнге ажыктыг. Чылды өттүр өөренген школачылар чайгы дыштанылгазын аажок манаар. Чайның үш айында уругларны кадыкшылга лагерьлеринге дыштандырары бүдүн чыл дургузунда өөредири дег, чугула айтырыгларның бирээзи.
Республикага бо чылын ниитизи-биле 159 хүндүскү, 1 майгын, 20 стационар лагерьлерни организастаан. ТР-ниң Өөредилге яамызы чазын чайгы үеде бичии уругларның дыштанылгазын организастаар ажылдакчыларга тускай өөредилгени эрттирген дээрзин сагындыраал. Чайгы лагерьлерниң 1 дугаар сезонунге ниитизи-биле 125 лагерьге 6300 ажыг уруг дыштанган. Майгын лагери база санче кирип чыдар. Ийи дугаар сезонда 16 стационар болгаш 112 хүндүскү, 128 хүндүскү лагерьлерге 6376 школачыны хаара туткан.
Лагерь бүрүзүнүң эртип турар чери, эрттирикчилери аңгы-аңгы-даа болза, кол угланыышкын чаңгыс аай дээрзин сагындыраалы. Кайы-даа лагерьниң ажылдакчыларының кол-ла сорулгазы – уругларга ажыктыг болгаш солун үени организастаары.
Оон ыңай бо чайын ТР-ниң Өөредилге яамызының, тыва национал школа хөгжүдер институттуң, «Билиг» Российжи хөй-ниити шимчээшкининиң, Россияның эртемнер акаде¬миязының Сибирь сал-бырының Тываның бойдус курлавырларын комплекстиг шиңгээдириниң институдунуң дээш өске-даа өөредилге-биле холбаалыг албан черлериниң ажылдакчылары янзы-бүрү темаларлыг лекцияларны номчууру-биле чайгы лагерьлерже үнүүшкүннерни кылып турар. Чүгле өөредир, сургаар талазы-биле эвес, а уругларга айыыл чок чорукту тургузары-биле полиция ажылдакчылары, Росхереглелхайгааралдың специалистери, өртчүлер болгаш өскелер-даа уругларның чайгы дыштанылгазының лагерьлерин шыңгыы кичээнгейге ап турар.
Чижээлээрге, чума аарыының нептереп болурунуң айыылы хевээр артып турар болгаш Тываның чумага удур ажылдап турар станцияның ховуга шинчилелдериниң үезинде чуманың бадыткаттынганы-биле, Ак-Хөл чанында «Меңги чечээ» кадыкшылга лагеринде дыштанып турар уругларны лагерьниң девискээринден дашкаар экскурсия, поход баарын хораан. Ында ажылдап турар 16 ажылдакчы база дыштанып турар 60 уруг чумага удур тарыдып алган.
Лагерьниң организакчыланга аскыр-дегелер, күскелер, черлик өргелер, тарбаганнар, коданнар, тоолайлар, пищухалар, курт-кысымскаяк чиир черлик чараа-чеченнер, дедир-даваннар, чер казарлар дээш оон-даа өске чума бар болгу дег амытаннарга дээри айыылдыг дээрзин ында дыштанып турар уругларга болгаш ажылдакчыларга санитарлыг чырыдыышкын ажылын чорударын дааскан.
База бир көскү чижекке «Айыыл чок чоруктуң лабораториязы» деп бижиктиг сарыг-кызыл өңнүг автомобиль Тываның кожууннарында өөредилге черлеринге база уруглар лагерьлеринге чедип, чогуур ажылдарны чорудуп турар. «Айыыл чок чоруктуң лабораториязы» «Айыыл чок оруктар» федералдыг национал төлевилелдиң бир адыры дээрзин сагындыраал. Ук төлевилелдиң ачызында школачылар чүгле орук шимчээшкининиң дүрүмнерин эвес, а өске-даа хүн бүрүнүң амыдыралынга ажыктыг чүүлдерни шиңгээдип алыр. Чайгы лагерьлер доозулгужеге чедир ук төлевилелдиң кичээлдери уламчылаар.
Эрткен неделяда ук төлевилел «Металлург», «Орленок», «Чагытай», «Байлак» лагерьлеринге аалдап четкен. Уруглар орук шимчээшкининиң дүрүмнеринден аңгыда, хемнер, хөлдер эриинге шын алдынарын болгаш черлик ыттардан канчаар камгаланырының аргаларын билип алган.
Төлевилел Тес-Хемниң «Сайлык», Эрзинниң «Отчугаш», Тожунуң «Родничок» дээн ышкаш эң-не ырак кожууннарда ниитизи-биле 180 уруг дыштанып турар лагерьлерге четкен. Ооң бетинде «Айыыл чок чоруктуң лабораториязы» Каа-Хемниң «Бельбей», Ээрбектиң «Менгир», Арыг-Бажының «Ручеек», «Чодураа» болгаш Улуг-Хемниң «Күзел» майгын лагеринге четкеш, 350 ажыг школачылар-биле ужурашкан.
Лабораторияның барган-на черинге ниитизи-биле 1000 ажыг уруглар лецкия-беседаларга, квестерге болгаш викториналарга, спортчу оюннарга идепкейлии-биле киришкен. Бичии уруглар орук шимчээшкинин ыяк сактып алзын дээш, тускай шөлчүгештерни белеткээш, херек кырында көргүзерге, дээштиг болганы чугаажок. АК-74 автоматты чыыр практиктиг кичээлдер оолдар, уругларга онза солун болган. Пневматиктиг винтовкадан база адып өөренгеннер.
Шак-ла ындыг практиктиг кичээлдер уругларга чүгле солун, хөглүг болуушкун эвес, а эң-не кол чүүл – ойнап тургаш, амыдыралга чугула херек айыыл чок чоруктуң дүрүмнерин шиңгээдип алырлар. Чайгы лагерьге чүгле мага-бот сайзыраар эвес, а угаан-медерел өзүп, делегейже көрүш делгемчиир ужурлуг. Ынчангаш педагог-психолог башкылар уругларны быжыг найыралга өөредир янзы-бүрү треннингилерни организастаан. Шак-ла ындыг дыштанылганың соонда, чаа өөредилге чылынга уругларның белен болуру чугаажок.
Айдың ОНДАР.
Чуруктарны интернеттен хоолгалаан.