Федералдыг төптен деткимче
📢Ажыл-ишке тепкииш
Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг болгаш республиканың Чазааның кежигүннери апрель 18–21 хүннеринде Москваже ажыл-херекчи чорукту кылып, дөрт хүн дургузунда федералдыг төп органнарга ажылдааннар. Ниитизи-биле чорук-херек чогумчалыг болган.
Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг республиканың амыдырал-чуртталгазынга болгаш ажыл-агыйынга эң чугула айтырыгларны федералдыг күүседикчи органнарның удуртукчулары-биле улам ханы сайгарып чугаалашкан, деткимчени алган.
📢Электри энергиязы
Республиканың кезээде чидиг айтырыгларының бирээзи – электри энергиязы-биле хандырылга. Чүге дээрге Тыва улам-на сайзырап, чаа бүдүрүлгелер ажыглалга кирип, чуртталга бажыңнары, социал ужур-дузалыг объектилер немей туттунуп келген болгаш, электри энергиязынга бистиң регионнуң хереглели чылдан чылче көвүдеп турар. 2021 чылда Россияның Чазааның Даргазының оралакчызы Александр Новак-биле Шушенск – Туран – Мерген – Кызыл угланыышкынныг электри шугумун тударының дугайында Владислав Ховалыг чугаалашкан турган. Ол ышкаш Иркутск областан “Голев” даг-руда компанияның Ак-Сугда комбинадынче электри четкизинге Тожунуң суурларын кожарының дугайында айтырыгны база Тываның удуртукчузу көдүрүп келген. Тыва Республиканың электроэнергетиказының 2022-2026 чылдарда хөгжүлдезиниң перспективтиг программазын чоокта чаа республиканың Чазаа бадылаан. Ынчангаш “Россети” акционерлиг ниитилелдиң чиңгине директору Андрей Рюмин-биле республиканың энергетика четкизин улам сайзырадырының сорулгаларын сайгарып көөрү Тываның Баштыңынга кончуг чугула болган. Тываның электри четкизин 2022–2026 чылдарда сайзырадырының программазын Андрей Рюмин деткип, чүгле 2022 чылда 1,6 миллиард рубль акшаны аңаа киириштирерин Владислав Ховалыг-биле ужуражыышкын үезинде дыңнаткан. Тывага ол улуг дуза.
Республиканың коммунал объектилериниң четкизин чаартырының болгаш модернизастаарының “орук картазын” Тываның Чазааның доктаалы-биле чоокта чаа бадылаан. Ол “орук картазы” ёзугаар дараазында 3 чыл дургузунда 7,95 миллиард рубль акшаның ажылын чуртталга-коммунал ажыл-агыйының ажылдакчылары чорудар ужурлуг. Бо ажылдың барык чартыын азы 3,4 миллиард рубль акшаның ажылын чүгле 2022 чылда кылыр.
📢«Арыг сугну» 5 чылда
Россия Федерациязының тудуг болгаш чуртталга-коммунал ажыл-агый сайыды Ирек Файзуллин Тываның удуртулгазының планын Владислав Ховалыг-биле ужуражыышкын үезинде деткээн. Харын-даа мырыңай республиканың “орук картазы” Федералдыг яамының планнары-биле аайлажы берген деп болур. “Арыг суг” федералдыг программаның “беш чылын” азы дараазында 5 чыл дургузунда Россияның чурттакчы чонун арыг суг-биле хандырарының планын ажылдап кылып турарын Ирек Файзуллин дыңнаткан. Совет үени сагындырар “беш чыл” планы Тывага дыка ажык-дузалыг болуп болур. Чеди-Хөл кожууннуң төвү Хову-Аксы суурнуң чурттакчыларын арыг суг-биле хандырарының айтырыы 2016 чылдан бээр чидигленип келген болгай. Элегес хемден суг сордурар пунктуну чылдың-на септээринден ойталааш, специалистерниң шагда-ла саналдап келгени ханы кудукту (скважинаны) черже хандыр киир хап, Хову-Аксының хирлиг суг айтырыын доңнай соп каарынга “Арыг суг” федералдыг программаның “беш чылы” дузалаптар-даа чадавас. Арыг суг айтырыы Шагаан-Арыг, Чаа-Хөл, Ак-Довурак хоорайларда база нарыыдай бергенин демдеглеп каары артык эвес.
Кызыл хоорайның оң талазында шериг кезээниң чылыдылга төвүнүң одалга чериниң кара ыжы кыжын ол чоок-кавыга карарты диргели берген турары кызылчыларның дүвүрелин доюлдурган.
📢Демир-орук айтырыы
Апрель 18–21 хүннеринде Москваже ажыл-херекчи чоруктуң эң нарын айтырыы – Тываны таварты Моолче, оон ыңай Кыдатче демир-орук тудуу болган. Тываның Баштыңы Россияның Транспорт яамызынга барып, Моолдуң болгаш Кыдаттың элчиннери-биле ужурашкан. Тываны таварты демир-орукту тудары Россияга, Моолга болгаш Кыдатка чүү хире экономиктиг ажыктыг боорунуң дугайында чугааны оларның-биле чоруткан. Орукту чогум-на бо угланыышкынныг тудары эвээш эвес ажык-кончааны бээр деп тайылбырлаары белен эвес херек. Чүге дээрге Моол болгаш Кыдатче демир-орукту оларның девискээри-биле тудары ажыктыг деп, “чоорганны” бодунче тыртып турар кожаларывыс база бар.
Алтай Республиканы таварты Кыдатче демир-орук тударының 3 угланыышкыны бар. Баштайгы ийи угланыышкын: Барыын-Сибирь демир-орук шугумунуң Бийск демир-орук станциязындан – Кыдаттың Авейтань демир-орук станциязы; Таштагол демир-орук станциязындан – база-ла Кыдаттың Авейтань демир-орук станциязы. Үшкү угланыышкын: Красноярскының демир-орук шугумунда Абаза станциядан – Кыдаттың Авейтань демир-орук станциязы.
Курагино – Кызыл – Урумчи демир-орук шугумун тударының ажык-дүжүүн Россияга удур санкцияларның байдалынга федералдыг төп органнар биле берген деп болур. Бо төлевилелге российжи, моол болгаш кыдат талаларның туруштарын илередир төлевилелди боттандырып эгелээриниң байдалдарын тодаргайлаар кады ажылдажылга амгы үеде чоруп турар.
Республиканың социал-экономиктиг ажыл-чорудулгазынга ажыктыг өске-даа деткиишкиннер федералдыг төпке апрель 18–21 хүннеринде ажыл үезинде чедип алдынган. Федералдыг дузаны чедиишкинниг ажыглаар талазы-биле даалгаларны Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг яамыларның болгаш эрге-чагырга органнарының удуртукчуларынга берген.
Шаңгыр-оол МОНГУШ.