Бо чылын Ростислав Кенденбиль аттыг салым-чаяанныг уругларның уран чүүл школазының 45 чылдаан юбилейи. Уран чүүл школазының бир кол болгаш чугула адыры— интернат. Ында республиканың кожуун бүрүзүнден салым-чаяанныг оолдар, уруглар өөренип, чурттап турар. Школа-интернатты салым чаяанныг уругларның уран чүүлге хандыкшылын сайзырадыр, амыдыралга бүгү тала-биле кижизидип турар буянныг өргээ деп болур.
45 чыл дургузунда уран чүүл школазындан салым-чаяанныг чеже оолдар, уруглар амыдыралдың улуг оруунче «ужуп үнмеди» дээр. Ында чурттап турар талантылыг уруг бүрүзүн чуртталганың бергелерин ажып эртип, чүнү-даа кылып шыдаар, харыысалгалыг кижилер болур кылдыр өөредип-кижизидип алыры бистиң эң кол сорулгавыс.
Бөгүнгү амыдырал дыка дүрген сайзырап, өскерлип турар. Ынчангаш ажы-төлдү үениң аайы-биле өөредип-кижизидер, сайзырадыр дээш, кижизидикчи башкылар дыка харыысалгалыг, кызымаккай ажылдап турарлар. Ылаңгыя ада-иезиниң эргелелинге чассып өскен бичии чаштар – бирги классчыларга эриг баарлыг, чылыг-чымчак сеткилдиг кижизидикчи башкылар улуг кичээнгейни салып турарлар.
Интернаттың кижизидилге ажылын РФ-тиң өөредилгезиниң хүндүлүг ажылдакчызы, химия эртеминиң башкызы, хөй-хөй чылдар дургузунда интернатты эргелекчилеп ажылдаан Галина Кара-Сал удуртуп турар. Ооң удуртулгазы-биле интернатта 12 кижизидикчи башкы, дүнеки ээлчегде 4 дузалакчы башкы ажылдап турар. Ол ышкаш хөй чылдар дургузунда салым-чаяанныг ажы-төлдү билдилиг кижизидип чоруур дуржулгалыг башкылар хөй. Оларга хоочун башкыларывыс Оксана Монгуш, Руслана Куулар, Сайлаң Тойбу-Хаа, Чойган Ондар, Чечена Долаан, Чечекмаа Эренчин, Лариса Монгуш хамааржыр.
ТР-ниң культуразының алдарлыг ажылдакчызы Таисья Өртеней өөреникчилерниң хостуг үезинде немелде хөгжүм кичээлдерин эрттирип турар. Аныяк кижизидикчи башкылар Алина Саая, Шончалай Хомушку олар дагдыныкчы хоочуннардан чыда кагбайн ажылдап турарлар. Школа-интернаттың уругларының кадыкшылын фельдшер эмчи Снежана Дарзыг хайгаарап турар. Уруглар интернатта хүннүң чурттап турар болганда, оларның орун-дөжээн, идик-хевин чуп, аъш-чемин кылып, оран-саваның иштин аштап-чуп турар ажылдакчылар база бар. Оларга хоочун ажылдакчылар Анна Адыг, Октябрина Хомушку, столоваяның аъш-чеминиң амданын, каллориязын санап, шынарын хынап турар эргелекчи Мира Сат база дүнеки ээлчегде уругларның кадыкшылын, байдалын хайгаарап турар кижизидикчи башкылар Долаана Сарыглар, Ираида Монгуш, Алимаа Сундуй олар хамааржыр. Оларның кызымаккай, шудургу ажылын маңаа демдеглевес аргажок.
Интернаттың ишти-дашты арыг-силиг, чылыг-чырык, үениң негелделери-биле шын дериттинген. Уруглар чурттап турар интернадынга дыка ынак, узун дыштанылгаларда безин чаныксавас. Ол дээрге-ле удуртукчувус Галина Кара-Салдың ажылынга бердингени, чедиишкинниг удуртуп турарының түңнели-дир. Удуртукчувус Галина Хүлүковнаның ажылынга бедик үнелелди хөй-хөй өөреникчилериниң ада-иези бадыткап, түңнеп турар.
Бо хүнде интернатта 88 өөреникчи чурттап турар. Узаткан хүн бөлүүнде бичии чаштарны Чечена Долаан, Чечекмаа Эренчин хүн чурумунга өөредип, хөгжүм кичээлдеринче үдеп, өөредилгезинге бергедээшкиннерни ажып эртпишаан, онаалга-кичээлдерни кылдыртып, хайгаарап турар.
Уругларның хостуг үезин шын эрттирери-биле тускай планны тургускаш, Алдан-Маадыр аттыг музейже, В. Көк-оол аттыг Национал хөгжүм-шии театрынче, Тываның күрүне филармониязынче, И. Ярыгин, «Сүбедей» спорт комплекстеринче доктаамал культурлуг дыштанылгаларны кижизидикчи башкылар өөреникчилерге организастап турар.
Неделя санында кижизидикчи башкыларның удуртулгазы-биле «Дыштаныр хүннүң клуву» ажылдап турар. Ол дээрге класс шактары, концерт-мөөрейлер, солун беседалар, оюн-тоглаа дээш янзы-бүрү хемчеглер-дир. Амгы үениң негелделери-биле дерээн компьютер класстарынга интернет четкизи-биле делегейниң амыдыралындан чыда калбайн солун кичээлдерни эрттирип турар.
Р. Кенденбиль аттыг уран чүүл школа-интернадының ат-алдары делегей чергелиг сурагжаан. Уругларның чедиишкиннери дээрге-ле интернаттың башкыларының болгаш кижизидикчи башкыларының үлүг-хуузу, кызымаккай күш-ажылы-дыр деп, школаның баштаар чери үнелеп, демдеглеп турар. Чүс ажыг өөреникчиниң ада-иезиниң орнун солуп, оларның кижизиг мөзү-шынары, эртем-билии дээш дүн-хүн чок, амыр-дыш чок ажылдаарынга улуг күш, харыысалга негеттинер болгай. Ынчангаш уран чүүл школазында шупту ажылынга ынак, аңаа чүрээнден бердинген кижизидикчи башкылар ажылдап турарынга чоргаарланмас аргажок.
Инга ДАНЗЫН-ООЛ,
Р. Кенденбиль аттыг уран чүүл школа-интернадының улуг кижизидикчи башкызы.
"Шын" №37 2023 чылдың май 23