Тывада «Ада-чурт камгалакчылары» Күрүне фондузунуң регионалдыг салбыры ажылын 2023 чылдың июнь 1-ден эгелээн. Удавас бо чыл төнер, түңнелдер үндүрер үе келген. Ынчангаш ук фондунуң Тывада салбырының удуртукчузу Мерген Кызыл-оол бо үе дургузунда кандыг ажылдар кылдынган база кандыг сорулгалар салдынганын тайылбырлаан.
Бо хүнге чедир фондунуң Тывада салбырынга ниитизи-биле 5 муң ажыг хамаатылардан 9 муң 500 ажыг дилеглер кирген. Дилеглерниң күүселдези бо чылдың 11 айында 80 хуу четкен, а эрткен чылын 65–70 хуу күүсеттинген. Ол дээрге дыка эки көргүзүг-дүр. Ажылывыс чоорту шуудап эгелээн, тодаргайлаарга, угланыышкын аайы-биле ажыл-чорудулгавысты тургузуп алган бис. Кээп турар айтырыгларга, бирээде, социал деткимчелер хамааржыр, ийиде, эмчи дузазы, үште, дайынчы хөделиишкиннер хоочуннарынга база ТШО-га мөчээн дайынчыларның өг-бүлелеринге шынзылгалар тыпсыры. Ол ышкаш халас юридиктиг дуза көргүзер талазы-биле дилеглер база хөй кээп турар. Бо хүнде юридиктиг дуза хереглээн 700 ажыг дилег кирген.
Социал координатор деп кымыл?
«Ада-чурт камгалакчылары» фондунуң Тыва Республикада салбырында социал координаторлар ажылдап турар. Олар муниципалдыг тургузуглар бүрүзүнде коштунган. Тускай шериг операциязының хоочуннарын, дөргүл-төрелдерин база мөчээн дайынчыларның өг-бүлелерин хуузунда үдеп хайгаараары оларның кол сорулгазы. Социал координаторлар Новосибирск хоорайда өөредилге баазазынга шупту өөредилгени эртип алган.
Бо хүнде Эрзин кожуундан аңгыда, барык шупту муниципалдыг тургузугларда социал координаторлар ажылдап турар. Чамдык кожууннарда, чижээ, Улуг-Хем, Кызыл база Таңдыда социал координаторларга кээп турар айтырыгларның хөйүнден, чоокку үеде ол кожууннарга социал координаторлар немежир.
Ол ышкаш бистиң салбырже дайынчы хөделиишкиннер хоочуннарын база хаара тудуп турар бис. Чижээ, фондунуң удуртукчузунуң хөй-ниити төлевилелдериниң талазы-биле оралакчызынга тускай шериг операциязының киржикчизи ажылдап турду. Ол ам Кызылдың Вавилин ээтпээнде чаа туттунган школаның директорунуң оралакчызы кылдыр ажылдап эгелээн. Ук школаның угланыышкыны шериг-патриотчу кижизидилге болгай. Социал координаторлар аразында дайынчы хөделиишкиннер хоочуннары, оолдарын чидирген авалар-даа бар. Кадыының байдалы-биле ажылдан үнген коллегаларывыс база бар. Олар-биле харылзаавыс үспейн, аңгы-аңгы угланыышкынныг кады ажылдап турар бис. Ажылывыс шыңгыы болгаш харыысалгалыг.
Дайынчы инвалидтерге социал деткимчелер
Бистиң салбырга айтырыгларлыг кээп турар чамдык улустуң чурттап турар чериниң киир бижидилгези кайы-бир кожуунда болур, а херек кырында хоорайда чурттап турар боор. Ынчангаш кожууннарга бодаарга, хоорайда салбырга кээп турар улустуң саны каш катап хөй.
Бо чылын РФ-тиң Президентизиниң Чарлыы-биле Фондунуң ажыл-чорудулгазынга немелде өскерилгелерни, ылаңгыя социал деткимче көргүзеринче киирген. Тодаргайлаарга, ТШО-га киржип турган инвалидтерни чурттаар оран-сава-биле, реабилитацияның техниктиг херекселдери-биле хандырары. Ол ышкаш фондунуң удуртукчузу Анна Цивилёваның бот-идепкейи-биле дайынчы инвалидтерни (ийи буду чок) тускай автотранспорт-биле хандырары база көрдүнген. Ол бот-идепкейни чурттуң Президентизи деткээн. Бо хүнде РФ-тиң девискээринде дайын хоочуннарынга 500 автомобильди байырлыг байдалга тывыскан. Бистиң республикадан 2 дилегни киирген бис. Ам «Ада-чурт камгалалы» фондунуң комиссиязының шиитпирин манап тур бис.
Ол ышкаш мындыг деткимчениң ачызында 11 инвалид хоочунну чурттаар оран-сава-биле хандырган. Бо хүнде 20 ажыг дилегни Төп аппаратче киирген бис. Бо чылдың төнчүзүнге чедир четтигиптеринге бүзүреп тур мен.
Реабилитацияның техниктиг херекселдерин алган инвалид хоочуннарывыс база бар. Бир дайынчы спортчу протез садып алырынга 700 муң рубль деткимчени алган. Ол ам спорт-биле өңнүктежир аргалыг болган. Бо хүнде ол Сочиде ТШО-нуң Бүгү-делегей кубогунда Тываның адын төлээлеп киржип турар.
Шериг-социал төп ажылдаар
Ажылывыстың эге чадазында салбырывысты бөлүктеп, ТР-ниң Чазаа-биле демнежип, чаңгыс угланыышкынныг ажылдап турар хөй-ниити организациялары-биле сырый ажылдап эгелээн бис.
Биске кээп турар дилеглерниң 70 хуузу амгы үеде ТШО-да киржип турар шериглерге хамаарышкан айтырыглар-дыр, ол айтырыгларны шиитпирлеп шыдавайн турар бис. Ону өөренип көргеш, Төп удуртулгавыс Шериг-социал төп тургузар бот-идепкейни идип үндүрген. Удавас Шериг-социал төптүң специалистери бистиң салбырга ажылдап эгелээр. Оларга ажылдаар кабинетти, техниканы тургузуп белеткеп алган бис. Ол специалистер тускай шериг операциязында ам бо үеде киржип турар дайынчыларга хамаарышкан айтырыглар-биле ажылдаар. Тодаргайлаарга, хамаатыларның дилеглери-биле ажылдаар, госпитальдар-биле харылзажып, чугаалар чорудар дээш оон-даа өске. Кол сорулгазы – читкен дайынчыларывысты дилеп тывары.
Дайынчыларга болгаш оларның өг-бүлелеринге психологтуг дуза
Ол дээрге ажылывыстың эң-не нарын угланыышкыны-дыр. Чүге дизе аңаа тускай арга херек. Мурнунда чылдарда психологтарның дузазын улуг-ла дыка хереглевес турган болгай бис. Сөөлгү үеде психологтуң дузазы улуг хереглелдиг апарган. Бистиң салбырда чаңгыс психолог бар-даа болза, психологтуг дуза чедирип ажылдап турар, дуржулгалыг хөй-ниити организациялар-биле кады ажылдап турар бис. Бо чылын колдуу шупту муниципалдыг тургузуглар ол ажылды дооскан деп болур. Ол дээрге-ле тус черге психологтуг дуза чедирилгези, бөлүк кичээлдер, тренингилер-дир. Бо хемчеглерниң түңнелинде психологтуң дузазы кымга херегин илередип алган. Улаштыр Республиканың психологтуг аарыглар эмнелгезиниң психиатрлары-биле ажылды уламчылаар. Олар ол кижилерни хайгааралга алыр, эмнээшкинни чорудар. Чамдык дайынчыларывыстың чоок кижилери арага-дарыже сундуга бээр таварылгалар бары чажыт эвес болгай. Оларга эң улуг деткимчени көргүзери фондунуң бир сорулгазы.
А. СОЯН белеткээн.
“Шын” №91 2024 чылдың ноябрь 27