Чай дээрге дыштаныр, аян-чорук кылыр болгаш даштыгаа идепкейлиг ажылдаар үе-дир. Ынчалза-даа шак бо үеде ижин-шөйүндү инфекцияларының айыылы улгадыр. Ынчангаш оларны болдурбазы-биле, боттарыңарның болгаш чоок кижилериңерниң кадыкшылын камгалаарынга дузалыг эң-не чугула дүрүмнерни сагыыры чугула.
Ижин-шөйүндү халдавырларын болдурбазының эгези – бодун арыг-силиг алдынар. Аъш-чем чиириниң мурнунда база хөй-ниити черлеринге барган соонда, холдарны саваңнап чууру кончуг чугула. Шак мындыг бөдүүн болгаш дээштиг арганы утпас болза эки. Ол ышкаш чип турар аъш-чемивистиң байдалынче база кичээнгейни салыр херек. Ногаа болгаш чимис аймаан, ылаңгыя чигге чиир хевирлерин, экидир чуур.
Чайгы үеде пикниктер болгаш агаарлаашкыннар баарда, аъш-чемни каяа, канчаар белеткээрин болгаш шыгжаарын ыяк боданып алыры чугула. Аъш-чем аймаа курт-кымыскаяк кирбес болгаш хүн караа дегбес контейнерлерге азы соодукчуга турар ужурлуг. Эът болгаш балык аймаан, база сүттен кылган чемнерни чогуур температурага белеткээш, чаа турда, чиир ужурлуг.
Ижер сугже онза кичээнгейни угландырар херек. Изиг үеде кижиниң организминге хөй суг херек. Ынчангаш арыг суг-биле суксунну хандырары чугула. Болдунары-биле садыгларда арыглап каан суглардан көвүдедир садып алыңар, агып чыдар арыг суглар чок болза, оон суг ишкен ажыы чок.
Ол ышкаш кудумчудан саткан чем-биле база оваарымчалыг болур болза эки. Чемни кылып турар чери арыг бе дээрзин, санитарлыг нормаларны сагып турарын хынап алыңар. Ооң орнунга изиг чемнер шилип алганы дээре. Чүге дээрге бедик температура айыылдыг микроорганизмнерни узуткаарынга дузалаар.
Чайгы үеде аъш-чемге болгаш сугга бактерияларның болгаш вирустарның көвүдээринге таарымчалыг байдалдарның ужундан ижин-шөйүндү инфекцияларының тыптыр айыылы көвүдээр.
Ижин-шөйүндү аарыгларының кол демдектери:
Кустурары (1 хонукта 3 чедир азы оон хөй).
Куду олуртуру (чамдыкта хүнде 10-15 чеде бээр, болганчок-ла шараланчак чүүл бар болур).
Эъдиниң изии 37-38 °С чедир көдүрлүр.
Ижинге, өзүнге азы хин чоогунга чыыра тыртып турар ышкаш аартыр.
Чамдыкта шыырныгар, чүрээниң согуу дүргедээр, ханының базыышкыны чавызаар.
Ховар таварылгаларда моорап, шыңганнары тырта берип болур.
Берге байдалдарда организм көзүлдүр хоранналып, хөй суг чидирип эгелээр.
Бичии уругларга ижин-шөйүндү аарыглары кончуг айыылдыг. Оларның организми сугну дораан-на чидиргенинден бергедээшкиннер тургустунар. Ылаңгыя улуг назылыглар, иммунитеди кошкак болгаш аъш-чем хайылдырар органнарында хоочу аарыгларлыг улус кончуг оваарымчалыг болуру чугула.
Ижин-шөйүндү аарыгларының аразында нептереңгей хевирлерниң бирээзи – энтеровирус халдавыры. Ол янзы-бүрү хевирлери болгаш демдектери-биле ылгалып турар: мага-боттуң температуразы 39-40°C чедир көдүрлүп, баш болгаш шыңганнар аарыыр, конъюнктивит, стоматит, герпестиг ангина, шивишкилер тыптыр, кустурар, куду олуртур. Халдавырлыг аарыгның тыптыр үндезини – аарыг кижи азы вирусту кандыг-даа им-демдектер чокка сөөртүп алган чоруур кижи.
Аарыг кижи-биле хол тутчуп мендилежиринден, чыттажырындан, ол ышкаш ийи азы элээн каш кижи чаңгыс чоттунар аржыыл, аяк-сава ажыглап, идик-хеп кедип турар таварылгаларда аарыг халдай берип болур. Оон ыңай хирлиг холдардан, хайындырбаан сугдан, ол ышкаш эрээн дош суундан, чедир чугдунмаан ногаа, чимис аймаандан, ойнаарактардан болгаш хүн бүрүде ажыглап турар эт-херекселдерден чыпшынар.
Ижин-шөйүндү аарыгларының демдектери тыптып келирге-ле, дораан эмчи дузазын алыры чугула. Эмчиниң сүмези чокка боду эмненип болбас. Ол байдалды дам-на нарыыдадып болур.
Бо бөдүүн сүмелерни сагыыры силерге болгаш силерниң чоок кижилериңерге бергелерден чайлап, чайгы хүннерни өөрүшкүлүг эрттиреринге дузалаар.
Чыжыргана СААЯ.
Чурукту интернет четкизинден хоолгалаан.
“Шын” №28 2025 чылдың июль 24