Бүдүштүг херээженнер хөй, ынчалза-даа…

Бүгү делегейниң херээженнер хүн Март 8 байырлалын таварыштыр элээн каш эр улус-биле чугаалажып, «Силерниң бодалыңар-биле херээжен кижиниң чаражы чүдел? Бодуңарның үнелээриңер херээженниң дугайында каксы чугаалап бээр силер бе?» – деп айтырыгны салдым.

Анатолий Кидиеков, бодун боду ажылга хаара тудуп чоруур хууда сайгарлыкчы:

– Херээжен кижиниң чаражы ооң иштики сагыш-сеткилиниң арыында, сеткилиниң бичезинде. Иштики делегейи чараш херээженни даштындан көөрге-ле, илдең, ооң карааның оду хып, чайынналып чоруур. Херээжен кижиниң эң-не идегелдиг каастак- чызы – хүлүмзүрүг.
«Бүдүштүг херээженниң үнези эртине даштардан бедик. Ашааның чүрээ аңаа бүзүрелдиг» деп чугаалаар болгай. Чараш херээженнер хөй.

Ынчалза-даа кандыг-даа эр кижиниң үнелээр, чарашсынар херээжени дээрге ооң кады чурттаан эжи, ажы-төлүнүң авазы болур ужурлуг. Мээң үнелээрим эң-не чоок кижим – өөм ишти Елена Михайловна. Аныяамдан-на кады чурттаан эжим, чаңгыс уруувустуң авазы. Ооң сагыш-сеткили аажок чымчак, оюн-баштак, хөглүг, бурунгаар тура-соруктуг, хыйланчак, хорадаачал эвес, берге үелерде кижини кажан-даа кагбас, идегелдиг, сеткили ак, сагыш човаачал кижи.

Аркадий Начын, Кызыл хоорайда бичии чаштарның кадыкшылын дадыктырар төптүң улуг эмчизи:

– Бөдүүн болгаш угаанныг, бүдүштүг херээжен кижини хүндүлээр мен. Бо чырык өртемчейге эң-не хүндүлээрим, үнелээрим херээжен авам чораан. Авам Өвүр кожууннуң эмнелгезинге эмчи сестразы болуп ажылдап чорааш, хөй-ниити ажылдарынга аажок идепкейлиг турган. Ол ам бистиң аравыста чок.

Амгы үеде эң-не үнелээрим херээжен – өөм ишти Галина Ким-ооловна Начын. Ол угаанныг, бүдүштүг, топтуг-томаанныг болгаш бүзүрелдиг кижи. Чуртталгамда шак мындыг эштиг болганымны – улуг аас-кежик деп санаар мен.
Ажы-төлүмнүң авазы кызыл суглуг Баян-Кол кызы. Чон аразында хүндүткелдиг диш эмчизи болуп ажылдап чоруур кижи.

Херел Күжүгет, Кызыл хоорайда хоочуннар интернадының директору:

– Кыс кижиниң чаражы, бир-ле дугаарында, ооң бодун шын алдынып чоруурунда. Езулуг херээжен өг-бүлезиниң баганазы болуп, оран-савазын арыг-силиг тудар. Ол эриг баарлыг, чымчак сеткилдиг, мерген угаанныг болур ужурлуг. Өг-бүлезин эки оруктарже уштап-баштап, ажыктыг сүмелерни кадып чоруур. Кандыг-даа улуг эрге-дужаалдыг, эртем-билиглиг кончуг эрниң артында быжыг туруштуг херээжен кижи турар деп бодаар мен. Бир эвес өгнүң херээжен ээзи тура-сорук чок болза, эр кижи чүнү-даа чедип албас.

Мээң чугула кижим – өөм ишти Сайлык Викторовна. Чүвүс-даа чок, борбак-сарбаавысты сөөртүп алгаш, чурттаар оран-сава хөлезилеп кады чурттап эгелээн бис. Амыдыралга таварышкан кадыг-бергелерниң доозазын 30 ажыг чыл кады чурттап эрттивис. Ол мени кезээде чагып-сургап, алызында барып эки чүүлдерже чедип чедире бээр арга-сүмелерин берип чоруур. Көрүп чоруурга, өөнүң ээзи-биле кады арага-дары ижип, сула салдына бээр херээжен улус тургулаар. Ол кончуг багай. Эртем-билиглиг-даа, угаанныг-даа, «алдын» холдуг-даа эрлерниң чедиишкиннери кады чурттаан кыс эжиниң деткимчезинден хамааржыр-дыр ийин.

Түңнел: Чүс эр кижиге бо-ла айтырыгны салыр болза, чүс аңгы харыыны бээр дээрзи илдең. «Бүдүштүүн көргүскен херээженнер хөй-дүр, ынчалза-даа сен оларның шуптузун ажып кааптың» дээн ханы уткалыг, чараш сөстерни Тываның херээженнери байырлал бүдүүзүнде дыңнаар болзун!