СУГ ҮЕРИНГЕ УДУР БЕЛЕТКЕЛ
Тыва Республиканың Чазааның апрель 8-те Аппарат хуралынга суг үеринге белеткел ажылдарының дугайында база чугаалашкан.
“Апрель айда Тывага агаарның чылыыры 2 градус бедиир, ынчангаш хар дүрген эриир. Суг үеринге хемчеглерни баш бурунгаар ап чорудар, үерни озал-ондак чок эрттирер, хемнерге доштуң тырлыр чоруун болдурбас сорулга-биле Россияның Тыва Республика талазы-биле эргелели хемнерниң байдалын шинчилеп турар дээрзин Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг дыңнаткан.
Суг үериниң кээрин чурттакчы чонга өй-шаанда дыңнадыр, озал-ондакты шалыпкын чайладыры-биле бүгү күштү болгаш дериг-херекселди бүрүн белеткээрин республикада хамааты камгалал болгаш онза байдалдар албан черлеринге Тываның Баштыңы дааскан.
Үер суун дозуп аксыр талазы-биле инженер ажылдарны чорударының чурумун бо неделяның төнчүзүнге чедир ажылдап кылырын, үер суунга удур чалдарны быжыглаарынга болгаш сугну чурттакчылыг черлерден чайладыр аксырынга херек даштыг элезинни четчири-биле курлавырлаар даалганы муниципалитеттерниң удуртукчуларынга берген.
Тываның девискээринге суг үерин хөй чылдарда шинчилээни ол үш чадалыг дээрзин илереткен.
Бирги чада – март, апрель айларда тайга-даглар эдээнде хар ээрээш, ооң суу чавыс девискээрлерде чурттакчылыг черлерни болгаш оруктарны хөме алыры. Чижээлээрге, Кызыл кожууннуң төвү Каа-Хем суурнуң чөөн чүгүнде Хербис дагның барыын талазы, Кызыл хоорайның оң талакы микрорайоннуң чөөн талазында даглар баарында Азас дээш өске-даа кудумчулар.
Ийиги чада – часкы үер (май, июнь айларда). Тайгалар кырында харның эриири болгаш чер адааның сугларының көдүрлүрү. Саян сынның барыын болгаш чөөн талазында тайгалардан баткан хемнерниң уннарында 6 кожуунда чурттакчылыг черлер часкы үер суунга алзып болур. Чижээлээрге, Тожуда Сыстыг-Хем суур, Улуг-Хем унунда Оттук-Даш арбан, Ийи-Тал суур, Элегес хем унунда Элегес суур.
Үшкү чада – чайгы үер (июль-август). Тайгаларга суггур чаъстар чагганындан тыптып болур. Улуг-Хем, Алаш, Хемчик дээш өске-даа хемнер уннарында чурттакчылыг черлерни хөме ап болур. Чижээлээрге, Кара-Хөл, Суг-Аксы, Кара-Чыраа дээш оон-даа өске.
2023–2024 чылдарның кыжынында чагган харның кылыны ооң мурнунда кыштарда чагганындан 130–330 хуу бедик дээрзин хемчээл шинчилелдер көргүскен. Тайгалар кырында болгаш оларның арга чарыының талазында кылын хар ам-даа эривээн. Апрель–май айларда часкы үер мурнуку чылдардан-даа озал-ондактыг боор дээрзиниң айыылы бар.
Ш. ЛОПСАН белеткээн.
Чурукту интернет четкизинден алган.
«Шын» №27 2024 чылдың апрель 10