Бөгүн — болуушкун, даарта — төөгү

Апрель 26-да Тываның Алдан-Маадыр аттыг Национал музейинге Тыва национал оркестрниң 20 чыл оюнга тураскааткан "Чоннуң чолу" деп делгелге ажыттынган. Аңаа Тываның культура болгаш уран чүүл адырының удуртукчулары, билдингир эртемденнери, хөгжүмчүлери, журналистер болгаш өскелер-даа чыглып, киришкен.

“Тыва национал оркестр 20 чыл дургузунда тургустунуушкуннуң, хөгжүлдениң оруун эрткеш, амгы үеге чедир бодунуң бедик профессионал деңнелин чедип алган республиканың база бир шылгараңгай хөгжүм коллективтериниң бирээзи деп санаар мен. Ол ышкаш оркестрниң баштайгы ойнап турган хөгжүм чогаалдарының партитураларының бирги томун чырыкче үндүрүп алганы бөгүн – болуушкун, даар- та – төөгү болур” – деп, билдингир эртемден, Национал музейниң директору Каадыр-оол Бичелдей делгелгени ажыдып тура чугаалаан.

Делгелгеде оркестрниң 20 чыл дургузунда ажыл-чорудулгазының төөгүлүг чуруктары, хөгжүмчүлерниң сценага кедип турган костюмнары, янзы-бүрү шаңналдары болгаш хөгжүм херекселдерин делгээн. Эң баштайгы ойнап турган хөгжүм херекселдерин делгелгениң кол черинде тускайлап, аңгы булуңда чыып көргүскенин улус сонуургаан.

“Эң эгезинде чаарткан азы дөрт демир хылдыг кылдыр эде кылган хөгжүм херекселдери, чижээ, скрипка, виолончелиге игилгилештир ойнап эгелээн бис. Ол хөгжүм херекселдерин 1986 чылда мастер Балдан Гомбоев КПТУ-4-түң баазазынга шенелде лабораторияны тургускаш, кылып эгелээн. Ол-ла училищеге шенелде оркестр тургустунган, ооң удуртукчузу Татьяна Туматовна Балдан бисти башкарып, өөредип эгелээн. Ынчан шенелде оркестрге 18 кижи ойнап турган бис. Дораан-на игилди, бызаанчыны тудуп албаан бис. Чоорту сайзыраза-сайзыраза, 2003 чылда ёзулуг оркестр тургустунган. 2005 чылдан тура оркестр бүрүнү-биле боттарывыстың чиңгине тыва национал хөгжүм херекселдеривис-биле четчеленген. Бо хүнде оркестрде 25 хөгжүмчү бар. Чылдан чылче улам хөгжүп, аныяк хөгжүмчүлер немежип, профессионал деңнели бедип, репертуары доктаамал чаартынып турары өөрүнчүг-дүр” – деп, Тываның Улустуң хөөмейжизи Андрей Монгуш чугаалаан.

Амгы үеде оркестрниң уран чүүл удуртукчузу Шораан Салчак делгелгеде салдынган чүүлдер – оркестрниң 20 чыл дургузунда чыып алган байлак өнчүзү деп тайылбырлап тура, “Тыва национал оркестр делегейде кара чаңгыс. Чүге дээрге бистиң оркестрде дег ырлавышаан, хөөмейлевишаан, хөгжүм херекселинге ойнап турар оркестр амдыызында кайда-даа чок” – деп, ол чоргаарал-биле демдегледи.
Шак ол чугааны Тываның Улустуң хөөмейжизи Евгений Сарыглар база бадыткап, “Оркестрде ойнап турар хөгжүмчүлер аңгы-аңгы бөлүктер, ансамбльдерни тургузуп алгаш, делегейни дээскиндир кезип, тыва хөөмей-сыгыды-биле чонну кайгадып чоруур. Африкага безин чедип каапкан улус бо. 20 чылды түңнээн делгелге ажыдыышкынында база бир өөрүнчүг чүүл, ооң мурнунда чылдарда оркестрге кады ойнап чораан, амгы үеде өске черлерде ажылдап чоруур эш-өөрүвүс келгени сагышка хөлзенчиг, онза болду” – деп, ол чугаалады.

Делгелгениң байырлыг ажыдыышкынынга ТР-ниң культура сайыдының оралакчызы Илья Синкин сөс ап байыр чедиргеш, оркестрниң баштайгы ойнап турган хөгжүм чогаалдарының партитураларының бирги томун чырыкче парлап үндүрүп алганын онзагайлап демдеглээш, “Бөгүн бо кайгамчык үнелиг номну холга туткан улус ону аажок камнаар болза эки. Чүге дээрге чылдар эрткен тудум, бо баштайгы том үнези чок ховар эртине болур. Келир салгалдарга дыка эки өнчүнү арттырып берип турарыңар дээш четтирдивис!” – деп чугаалаан.

Юбилейлиг чылынга тураскааткан делгелге ажыдыышкынында оркестрниң оолдар ансамбли хөөмей-сыгыдын аңгы-аңгы үннерге бадырып, чыылганнарны база катап өөрткен.
Оркестрниң юбилейлиг чылынга тураскааткан өске-даа хемчеглер дугайында солуннуң дараазында үндүрүлгезинде.

/ Карина МОНГУШ.
Начын АНГЫР-ООЛДУҢ тырттырган чуруктары.

"Шын" №31 2023 чылдың апрель 29