Эң ылаңгыя кыжын бөрүлерниң мал-маганче халдаары улам көвүдеп, малды онча-менди кыш ажырып алырынга малчыннарга шаптыктай бээр.
Ынчангаш малчыннар боттары болгаш аңчылар бригадалары бөрүлерни кыш-чай чок аглап, мал-маганны олардан камгалап турарлар. 2025 чылда оларга акша шаңналы кылдыр республика бюджединден 2 сая рубль ажыг акшаны үндүрген. Бөрүнүң бир кежи дээш аңчыга 8 муң, бөрзектиң кежи дээш 2 муң рубльди төлеп берип турар. Бөрүнүң кежиниң шынарын хынап, ону таңма-биле демдеглээн соонда, кешти аңчы боду ажыглаар азы садар эргелиг.
2024–2025 чылдың кыжында бөрүлерниң кокпалары болгаш истери-биле оларның баш санын аңныыр ажыл-агыйының ажылдакчылары тодаратканы-биле алырга, Тывада 2025 чылда 992 бөрү бар. Бо чылда төрүттүнген бөрзектери-биле кады санаар болза, оларның саны көвүдээни чугаажок. Бир кыс бөрү, эвээш-ле дизе, 2-3 бөрзекти төрүүр болгай. Черле ынчаш бөрү дыка өзүп көвүдээр араатан дириг амытан. Бөрүлерниң санын мал-маганга дыка айыылдыг эвес байдалга өйлээри-биле чылдың-на 325 бөрүнү чок кылыр ужурлуг. Бо чылдың 10-11 айларында Тывага аңчылар 286 бөрүнү чок кылган. Оларның 165-и аскыр бөрүлер, 88-и кыс бөрүлер, 33 бөрзек. Республиканың девискээринге бөрүлерниң баш саны сөөлгү чылдарда эвээжээн. 2022 чылда–1247, 2023чылда—1150, 2024 чыл- да – 1109 башка чедир бөрүлер эвээжээн. Ол дээрге бөрү аглаар аңчыларның кыш-чай чок ажылының түңнели-дир.
Бо кыжын бөрүлерден мал-маганны камгалаар ажыл сентябрь 10-дан октябрь 31-ге чедир бөрүлерни аглаар айны чарлаанындан эгелээн. Кожууннарның болгаш сумуларның чагыргалары аңчылар бригадаларының машина-балгадынга бензинни кудуп берип дузалааннар.
Бөлүк бөрүлер ол-бо черлерде чоруп турарының дугайында медээлер кожуун болгаш суму чагыргаларынга, республиканың аңныыр ажыл-агый комитединиң 8-(394-22)5-61-60 дугаарлыг телефонунга кээп, социал четкилерге көстүп кээр апарган. Чижээлээрге, Каа-Хем кожууннуң Бояровка суурнуң чоогунга декабрь 9-туң хүнүнде бөлүк бөрүлер чоруп турары социал четкилерге көстүп келген. Аңчылар бригадазы ол девискээрже шалыпкын үнгеш, бөрүлерниң чамдыызын чок кылган.
Мал-маганче бөрүлерниң халдай бээриниң бир чылдагааны – малдарның ээлери оларны хостуг одарладып турары. Эрзинниң Мөрен суур чоогунга кадарчызы чок мал-маганче бөлүк бөрүлер халдааны социал четкилерге үнген. Эң ылаңгыя кадат чок одарлап чораан белерниң чаа төрүттүнген кулуннарын бөрүлер тудуп чипкен таварылгалар бар. Ындыг таварылга чоокта чаа Чөөн-Хемчик кожууннуң Суглуг-Чыраа деп черге болган. Кызыл кожууннуң Черби биле Кара-Хаак суурлар чоогунга бир неделя дургузунда бөрүлер 6 аътты, дөрт харлыг сарлык бугазын тудуп чип каапкан деп Эзир Моңгуш дээрзи социал четкиге бижээн.
Бөрүлерниң мал-маганче халдаары оларның ээлериниң харыысалгалыг болурундан, малын туда кадарарындан база хамааржыр-дыр.
Ш. ЛОПСАН.
Чурукту интернеттен хоолгалаан.
“Шын” №50 2025 чылдың декабрь 25