Андрей Лисьевтиң орус дылда «Не прощаемся» деп номун кезек болгаш-ла бир-бир эгени номчуп алгаш-ла, тыва дылче очулдуруп турумда, үш ай ажа берген. Бо фронтучу тоожу дээрге Украинада тускай шериг операциязының үезинде бижиттинген «лейтенант прозазы» боор. Днепр хемниң оң талаккы эриинде Херсон ховузунга Россия Федерациязының агаар-десант шерииниң дайынчыларының аар-берге дайынчы шылгалда эртип турарының дугайында номда чырыткан.
Сактырымга-ла, бо ном уран-чечен тоожу эвес, а фронтудан медээлер сагындырар: «Кайда, кым, чүү барын хынаар коптерни салып үндүрүпкеш, дээрге ол долгандыр дээскингеш, топтап көрүп алган соонда, дайзын адып-боолап-ла эгелээр». Украинада тускай шериг операциязында дайынчыларны автор чаа-ла бижип олурда, дыка угаанныг, эрес-дидим бир-ле дайынчы аар балыгладыптар ийикпе азы шай хайындырым четпээнде өлүртүп каар, бир болза бисти камгалаар дээш, соң-даарта кайы-бирээзи кызыл-дустай бээрин номчуп оргаш, бо хүнгү амыдыралывыста чеже-чеже чалыы оолдарывыстың мөчүлерин төрээн черинче эккеп турарын бодап кээрге, сагыш-сеткилге аарышкылыын чүү дээр! Ынчангаш үзүктелип, чүрээмниң ыстаарын оожургадып алгаш, улай номчуп, оон очулдуруп орар-дыр мен.
Номда база бир маадыр (ооң кыйгызы «Проза», ол дээрге автор боду) бо бүгү болуушкуннарны Москвага чылыг өрээлге интернеттен көрүп алгаш бижээн эвес, а херек кырында ол болуушкуннарның дорт киржикчизи, эки-тура-биле керээ чарган армия солдады, офицер. Амгы үеде ындыг журналистерни часпас адар чепсек-биле өлүрген кижиге дайзыннарывыс 10 сая акша төлеп турда, «Байырлашпас бис» деп бо номнуң ниитилелге үнелиг эртине боорун айтып каайн.
Биске хүннүң-не интернет, радиотелевидение ТШО-да амгы үеде бооп турар чаа-чаа медээлерни көргүзүп дыңнатса-даа, а мында шуут сыр өске – чаштарның кайы хире кортканы каракка чуруттунуп, кижиниң медерелин авторнуң бижип турар делегейинче углаптар онзагай шынарлыг ном-дур.
Номда дайынчылар олардан хөй катап күштүг дайзыннардан чаштарны болгаш херээженнерни боттарының амы-тынын хайыралавайн, камгалап аар. Ол дээрге чогааткан тоол эвес, а херек кырында хүн бүрү болуп турар амгы үе-дир. Хоорайдан чүгле ора-сома арткан Херсонга херек кырында чүү болганын, «беш чүстер» дээрге дайын шөлүнден дескеннер деп, а эрес-дидимин чидирбээн, топтуг кижилер «беш чүстерни» куду көрбейн, харын-даа «сагыш-сеткили балыгланган» дээш кээргеп турарын бо номдан билип алдым.
Төрээн чурт дээш дайылдажырындан кортканнарны тылче чорудуп, керээ чарар шеригде амгызы дег ындыг «ириң» Ада-чурттуң Улуг дайынының үезинде турган болза, 1945 чылда бистиң тиилеп алырывыс чөгенчиг-ле турган боор. База бир ылгалдыг чүүл – күрүнениң политиказы чокка хевирлеттинген кандыг-даа шеригде солдат кижи акша дээш дайзынын өлүрүп шыдаар, а ол боду акша-хөреңги дээш амы-тынын оскунарын күзевези-дир.
Бистиң дайынчыларывыс болгаш шериивистиң баштыңнары бо номда, Ада-чурттуң Улуг дайынында дег, «немецтер-биле» дайылдажып тур бис деп турарлар. Үе-үе болгаш-ла өскерткен хевиринге төөгү катаптап турар. Хөй-хөй хоорай-суурлар, черлер өрттенип-хуюкталып, хөй-хөй чалыы ажы-төлүвүс, ада-иевис амы-тынын оскунуп тургаш, бо дайынга үези кээрге, дөмей тиилеп алырывыс магадылалы бар.
«Байырлашпас бис» деп номда бижиттинген кижилер «Чүге база чүү дээш дайылдажып турар бис?», «Чогум тылда байдал кандыгыл?» деп айтырыгларны салып турарлар… Айтырыгларга харыыны боттарывыс шаавыс-биле бисти берзин дээш, автор өжегерээн түңнел үндүрбээн.
Ол айтырыглар номга ынчаар артса-даа, а бис аңаа боттарывыс харыы бээр апаар бис.
Зоя ДОНГАК, шүлүкчү, прозачы, очулдурукчу, Россияның журналистер болгаш чогаалчылар эвилелдериниң, «Русский слог» академиязының кежигүнү.
Москва хоорай.
“Шын” №28 2025 чылдың июль 24