2022 чылдың чайынында агаар-бойдустуң кончуг изиинден Тываның девискээринге улуг каңдаашкын болган. Республиканың чер болгаш мал ажыл-агыйы каңдаашкындан улуг хемчээлдиг когаралга таварышкан.
Россия Федерациязының Чазааның 2007 чылдың май 21-де № 304 “Агаар-бойдус болгаш техногенниг чылдагаанныг онза байдалдарны классификастаарының дугайында” доктаалы ёзугаар Тыва Республиканың девискээринге муниципалдыг чергелиг онза байдалдар чурумун киирген. Барыын-Хемчик кожууннуң девискээринге 2022 чылдың июль 12-ден, Улуг-Хем кожуунга 2022 чылдың июль 5-тен, Эрзин кожуунга июнь 28-тен, Чаа-Хөл кожуунга 2022 чылдың август 8-тен, Тес-Хем кожуунга 2022 чылдың июль 21-ден, Чөөн-Хемчик кожуунга август 30-ден агаар-бойдустуң онза байдалының чурумун киирерин чарлаан.
Бо кожууннарның девискээрлеринге агаар-бойдустуң онза байдалының чурумун киирерин чарлаан уржуктарын “Долгандыр хүрээлелдиң гидрометеорологиязының болгаш мониторингизиниң талазы-биле Ортаа-Сибирь эргелели” күрүнениң федералдыг бюджет албан чериниң Долгандыр хүрээлелдиң гидрометеорологиязының болгаш мониторингизиниң талазы-биле Тывада салбыры бадыткаан.
Муниципалдыг чергелиг онза байдалдар чурумун киирген кожууннарда онза байдалдардан когаралды дуглаарынга херек акша-хөреңгиниң чүү хире херегин баш бурунгаар санап үндүрери-биле каңдаашкындан когаралдың хемчээлин тодараткан актыларны тургускан. Ол актыларны барымдаалааш, хууда ажыл-агыйлардан эгелээш, когаралга таварышкан көдээ ажыл-агый бүдүрүлгелериниң шуптузунга деткимчени көргүзер.
Барыын-Хемчик, Улуг-Хем, Эрзин, Чаа-Хөл, Тес-Хем, Чөөн-Хемчик кожууннарның чагыргалары каңдаашкынның тус черлерниң көдээ ажыл-агыйларынга чедирген когаралын бадыткап болур чогуур документилерни доктааткан хуусаада кииргеннер.
Россия Федерациязының Көдээ ажыл-агый яамызының 2021 чылдың сентябрь 8-те № 615 “Көдээ ажыл-агый камгаладылгазының 2022 чылда планын бадылаар дугайында” доктаалы ёзугаар көдээ ажыл-агый культураларының камгаладылгазының даңзызы бар. Ол даңзыда Тывада тарып өстүрүп турар кызыл-тас, арбай, кырлыг-кара дээш өске-даа көдээ ажыл-агый культуралары кирген. Үстүнде айыттынган доктаалдың негелделеринге даянгаш, кандаашкынның уржуунда когаралдарның хемчээлин федералдыг яамыга бадыткаар, когаралдарны дуглаар акша-хөреңгини камгалап алыр талазы-биле ажылды республиканың Көдээ ажыл-агый яамызы чоруткан.
Шинчилел ажылдарын чоруткан түңнелинде, каңдаашкындан кургаан көдээ ажыл-агый культураларының шөлдериниң ниити хемчээли 8 709,2 га болганы илерээн. Баш бурунгаар санаашкыннардан алырга, республиканың ниити когаралы 70 572,920 муң рубль болган.
Кожууннар аайы-биле байдал мындыг:
Барыын-Хемчик кожууннуң 8 ажыл-агыйының мал чеминиң культураларының шөлдеринде ниитизи-биле 780 гада оът-сиген каңдап кургаан, 7 779,420 муң рубль акша түңнүг когаралга ол ажыл-агыйлар таварышкан.
Улуг-Хем кожууннуң 11 ажыл-агыйының шөлдеринде ниитизи-биле 2 809,2 гада оът-сиген болгаш тараа каңдап кургаан, 18 028,0 муң рубль акша түңнүг когаралга ажыл-агыйлар таварышкан.
Чаа-Хөл кожууннуң 7 ажыл-агыйының мал чеминиң культураларының шөлдеринде ниитизи-биле 3 150 гада оът-сиген болгаш тараа каңдап кургаан, когаралдың ниити түңү 18 553,5 муң рубль.
Тес-Хем кожууннуң 2 ажыл-агыйының мал чеминиң культураларының шөлдеринде ниитизи-биле 400 гада оът-сиген каңдап кургаан, 2 440,0 муң рубль акша когаралга ажыл-агыйлар таварышкан.
Чөөн-Хемчик кожууннуң 4 ажыл-агыйының 770 гада оът-сиген болгаш тараа каңдап кургаан, когарал 13 972,0 муң рубль акша.
Сүт-Хөл кожууннуң 3 ажыл-агыйының 800 гада оът-сиген болгаш тараа каңдап кургаан, 9 800,0 муң рубль акша түңнүг когаралга ажыл-агыйлар таварышкан.
Агаар-бойдустуң уржуктарындан болган когаралдың чылдагааннарын чиге тодарадыры ам-даа уламчылап турар.
РФ-тиң Онза байдалдар яамызының Тыва Республика талазы-биле хамааты камгалал херектериниң, онза байдалдар болгаш агаар-бойдустуң озал-ондаан чок кылырының кол эргелелиниң 2022 чылдың сентябрь 23-те медээлери-биле алырга, бистиң республикада муниципалдыг чергелиг онза байдалдың ийи таварылгазы бадыткаттынган болгаш бүрүткеттинген. Ол дээрге Чөөн-Хемчик кожууннуң девискээринге кончуг изигден 600 га черге көдээ ажыл-агый культураларының, Улуг-Хем кожууннуң девискээринге хөрзүннүң кургаанындан 2809,2 га шөлге көдээ ажыл-агый культураларының болгаш оът-сигенниң каңдап чок болганы.
Муниципалдыг чергелиг онза байдалдар режимин киирген кожууннарда онза байдалдардан когаралды чиге бадыткаар сорулга-биле Тыва Республика талазы-биле хамааты камгалал херектериниң, онза байдалдар болгаш агаар-бойдустуң озал-ондаан чок кылырының кол эргелелиниң специалистери чорудуп турар.