Чылдың-на апрель айның эгезинде республиканың башкылары “Чылдың башкызы” мөөрейниң регионалдыг чадазын эрттирер. Ол башкыларга чаңчыл болгаш улуг байырлал апарган.
Бо чылын база апрель 1-ден 5-ке чедир тергиин башкыларны илередир мөөрей болуп эрткен. Ниитизи-биле мөөрейниң кожуун чергелиг чадазынга тиилекчи болган 233 башкы республика чергелиг чадазынга киришкен.
Апрель 6-ның хүнүнде “Чылдың башкызы–2024” мөөрейни түңнээн. Аңаа республиканың школаларының, уруглар садтарының, техникумнарның болгаш немелде өөредилге черлериниң кожуун чергелиг мөөрейлерниң тиилекчилери киришкен. Башкылар ниитилели 5 хүн дургузунда-даа болза, бот-боттары аразында найыралдажып, арга-дуржулгазын үлешкеннер.
Тываның өөредилге сайыды Елена Хардикованың чугаалап турары-биле, эрткен чылын Башкының болгаш дагдыныкчының чылынга тураскааткан “Эң тергиин дагдыныкчы” деп мөөрей бир дугаар болуп эртип турар. Ол ышкаш “Мээң башкым” деп губернатор төлевилелиниң киржикчилери 16 башкы ук мөөрейге киришкен. Ону Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгның эгелээшкини-биле ажылдап кылган. Төлевилел бодунуң ажыктыын көргүзе берген.
“Төлевилелдиң киржикчилери эки түңнелдерни көргүскен. Киржикчилерниң үштүң бир кезии аныяктар дээрзин көрдүвүс. Оларның хөй кезии техниктиг угланыышкынның башкылары болду. Бүдүн неделя кончуг ханы уткалыг, чырык, чогаадыкчы байдалга эрткен. Силерниң ачыңарда башкыларның чогаадыкчы уран чүүлүнүң неделязында бүгү-ле чаартылгалар болгаш саналдарны силерден дыңнадывыс. Ону шуптузун ажылывыска ажыглаар бис. Тиилекчиге моон-даа соңгаар чедиишкиннерни болгаш Бүгү-российжи чадага бистиң республикавысты төлептиг көргүзерин күзедим” – деп, республиканың өөредилге сайыды чугаалаан.
Ол ышкаш номинация аайынче тиилекчилерни база илереткен. “ТР-ниң өөредилге албан черлериниң эң тергиин удуртукчузу” деп атты шимчээри кызыгаарлыг уругларның школа-интернадының директору Айлаңмаа Сарыглар алган. “Кижини кижизидери–2024” деп тускай угланыышкынга ыраккы Мөңгүн-Тайга кожууннуң Мугур-Аксының 2 дугаар школазының кижизидилге болгаш уругларның хөй-ниити каттыжыышкыннары-биле сырый харылзаалыг ажылдаарының талазы-биле директорнуң сүмелекчизи Саглаана Шожут тиилекчи болган. Ол өөредилге албан черинде 6 чыл ажылдап турар. Эрткен чылдан тура республикага директорнуң кижизидилге талазы-биле сүмелекчизи кылдыр ажылдай берген. “Шупту 7 башкы кириштивис.
Оларның аразында шыырак башкылар хөй. Берге чүүлдер база турган. Чижээ, меңээ болза, педагогиктиг диктант берге болду. Константин Ушинскийниң күш-ажыл кижизидилгезиниң дугайында сөзүглелинге даянып сайгарылга кылыр болган. Бо номинацияга тиилеп каар мен деп бодавайн турдум. Ынчангаш аажок девидеп, амырап тур мен” – деп, ол чугаалаан.
“Уругларга чүрээм берип тур мен–2024” деп буянныг шаңналды Туран хоорайның Бичии болгаш элээди уругларның немелде өөредилге төвүнүң башкызы Наталья Камболина алган. “ТР-ниң тергиин эр башкызы – лидер болгаш дагдыныкчы–2024” номинацияга Тес-Хем кожууннуң Чыргалаңды школазының төөгү болгаш ниитилел башкызы Сайын-Белек Хомушку төлептиг болган. Ол ында 5 чыл ажылдап турар.
“Чылдың башкызы” мөөрейде бир дугаар киржип чедип келген. Сайын-Белек Даниловичиниң башкы болур күзели бичиизинден тура-ла тывылган. Ооң күзелин башкызы Алдынай Хомушку оттурупканын ол демдеглээн. Ол ТывКУ-ну 2022 чылда дооскан-даа болза, студент үелеринден тура школага ажылдап эгелээн базымнары-биле кады ооң бичии-даа болза арга-дуржулгазы мөөрейге тиилекчи болурунга идиг болган.
“Республиканың Чазаа эр башкыларны деткип турары кончуг эки-дир. Дүн-хүн чокка белеткенгенивис түңнелинде, тиилекчи болганымга канчаар-даа аажок өөрүп тур мен. Мөөрейге ажылдап турар коллективим-биле кызып белеткенген бис. Эң-не берге чүүл кичээл планын, технологтуг картаны тускай күрүне негелделеринге дүүштүр тургузары болду. Мөөрейге кады киржип турган коллегаларымдан кайгамчык улуг арга-дуржулганы алдым. Мээң бо тиилелгем дээрге коллегаларымның деткимчези, дузазы, арга-сүмези деп санаар мен. Ынчангаш улуу-биле өөрүп четтирдим” – деп, ол бодунуң өөрүшкүзү-биле үлешкен.
“ТР-ниң Чылдың мастери–2024” – Тываның политехниктиг техникумунуң тускай эртемнер башкызы Алексей Хоюгбан тиилээн. “ТР-ниң психолог башкызы–2024” Кызылдың 17 дугаар школазының психологу Саглай Куулар, “ТР-ниң тергиин дефектологу” ол-ла школаның дефектолог башкызы Сайлык Дондуп, “Чылдың логопеди” Шагаан-Арыг хоорайның 1 дугаар уруглар садының логопед башкызы Хорагай Кузнецова, “ТР-ниң тергиин дагдыныкчызы” Доора-Хем школазының немелде өөредилге башкызы Алексей Кол, “Тергиин тыва дыл болгаш төрээн чогаал башкызы” Бай-Тал школазының эге класстар башкызы Анай-Хаак Кончук, “ТР-ниң чылдың кижизидикчи башкызы Самагалдайның “Аян” уруглар садының кижизидикчизи Милана Кыргыс, “ТР-ниң аныяк специализи” Нарын школазының физика башкызы Бямбасурэн Шириндиви олар болганнар.
2024 чылда Бии-Хем кожууннуң Туран хоорайның 1 дугаар школазының төөгү башкызы Баяна Сат “Чылдың башкызы” болгаш, 1 сая рубльдиң сертификадын алган.
Тиилекчини шаңнаары-биле Тываның Баштыңының оралакчызы Орлан Сарыглар сценаже үнүп келгеш, Россияның Президентизи Владимир Путинниң Федералдыг хуралының айыткалынга 2024 чылдың сентябрь 1-ден тура школаларның болгаш колледжтерниң директорларының кижизидилге талазы-биле сүмелекчилериниң шалыңынга немелде 5 муңну киирерин чарлаан дээрзин демдеглээн. 100-тен хөй чурттакчылыг суурларның класс удуртукчуларынга болгаш кураторларга федералдыг төлевир 2 катап улгадыр.
Регионалдыг чаданың тиилекчизи Баяна Сат төөгү башкылап 6 чыл ажылдап чоруур. Ооң чугаалап турары-биле алырга, ол мөөрейге үр үе дургузунда белеткенип келген. Тиилеп каанынга амдыгаа чедир бүзүревейн турарын ол илереткен.
“Мындыг улуг хемчээлдиг мөөрейге киржип турарымга, дендии өөрүп тур мен. Ол келир үеде сайзыралга кончуг улуг дуза болгаш уруглар-биле ажылдаарынга улуг идигни, сагыш-сеткил көдүрлүүшкүнүн берип турар. Бир эвес мээң командам, өг-бүлем эвес болза, бергедээшкиннер турар турган боор. Ынчалза-даа меңээ оларның дузазы кончуг улуг болган. Ынчангаш улуу-биле өөрүп четтирип тур мен” – деп, Баяна Сат өөрүшкүзүн үлешти.
Мөөрейге киржип турар үеде аңаа эң-не сагыш-сеткилинге артып калган чүүлдер– республиканың аңгы-аңгы булуңнарында ажылдап чоруур коллегалары-биле таныжып алыры, шииткекчилерниң башкы кижиниң ажылынга ажыглап болур үнелиг арга-сүмезин алыры болган. Ол ышкаш аныяк башкыларның шак мындыг мөөрейлерге хөйү-биле киржип турары кончуг эки. Ол келир үениң бүзүрелдиг башкылар салгалы бар дээрзин көргүзүп турар.
Чыжыргана СААЯ.
Буян ООРЖАКТЫҢ тырттырган чуруктары.
«Шын» №28 2024 чылдың апрель 13