Тываның чурттакчылары тудуг керээлери-биле чурттаар оран-сава тудуушкунунуң үезинде магадылалдың агар сан аргазын ажыглавышаан, боттарының сонуургалдарын камгалап болур. Россияда ындыг керээлер езугаар хуу бажыңнар тудуу-биле ажылдап турар юридиктиг черлер болгаш хууда сайгарлыкчылар-биле санажылганың чаа системазы 2025 чылдың март 1-ден эгелеп ажылдап эгелээр.
Арга-арыг үлетпүр комплекизин хөгжүдериниң талазы-биле хуралдың түңнелинде Россия Федерациязының Президентизиниң берген даалгаларын күүседири-биле, 2024 чылдың июль 22-де тудуг керээлери-биле хууда бажыңнар тудуунга магадылалдыг агар сан аргаларын ажыглаар дугайында федералдыг хоойлу хүлээп алдынган. Хуу бажыңнар тудуунуң чорудуун чурумчударынче болгаш рыноктуң шупту киржикчилериниң акша-хөреңги чидириин болдурбазынче хоойлу угланган. Бо хемчег чурттаар оран-сава тудуун чагаан хамаатыларга-даа, тудуг организацияларынга-даа сонуурганчыг болур ужурлуг.
Сөөлгү чылдарда чурттаар оран-сава тудуунуң хемчээли, ылаңгыя хууда чуртталга бажыңнарының тудуу көскүзү-биле өскенни-биле Тываның чурттакчыларынга чаа дүрүмнер онза ужур-уткалыг. Бо чылын республика чуртталга бажыңнарын ажыглалче киирер талазы-биле, Сибирьде үшкү черни ээлээн. Чүгле он ай дургузунда 290 муң дөрбелчин метр чурттаар шөлдүг чуртталга бажыңнарын туткан, ооң мурнунда чылга деңнээрге, ийи катап хөй.
Магадылалдыг агар сан дээрге садып алыкчы биле садыгжының (чагыкчы биле тудугжулар) аразында санажылганы айыыл чок чорударынга банкының тускай счёду-дур. Керээ чарган тудуг чери бодунуң азы чээлиге алган акша-хөреңгизи-биле объектини чүгле тудуп дооскаш, чуртталга бажыңының ээзи бүрүткеткен соонда, ындыг агар сандан акшаны алыр апаар.
Ынчап кээрге, чаа арга тудугну кылып турар үеде хамаатыларның акша салыышкынының айыыл чок чоруун магадылап, тудугжулар хүлээлгелерин күүсетпейн барган таварылгада акша чидириин эвээжедип, тудугну албан доозарын хандырар. Чаа чүүл шынчы эвес күүседикчилерниң мегезинден когараан кижилерниң санын эвээжедир ужурлуг.
Оон аңгыда, банк дүшкен таварылгада садып алыкчыларның акша-хөреңгизин камгалаарын хоойлуда көрген. Акша салыышкынын камгаладыр агентилел рискилерни эгидер.
ДОМ.РФ чаа арганың күүселдезин деткиири-биле, керээ чарган тудугжуларның чээлилерин субсидиялаар тускай программаны ажылдап кылган. Программа магадылал агар саннарын ажыглап тургаш, хуу бажыңнар тударынга чылда 1 хуудан ашпас чиигелделиг чээлилерни бээр. Банкының четпээн орулгаларын программа-биле эгидер.
Оон аңгыда, магадылалдыг агар саннар аргалары-биле хууда бажыңнар тудуп турар тудугжуларга 2025 чылдың апрель 1-ден эгелеп немелде өртекке үндүрүгден (НДС) хостаар. Ол шиитпир хууда чуртталга тудуунуң объектилериниң өртээн эвээжедир болгаш, хамаатыларга ындыг чуртталга бажыңнарының чедингирин хандырар.
Строим.дом.рф чурагайлыг портал хуу чуртталга бажыңнарын тудар адырда магадылалдыг агар сан системазының ажылдаарынга үндезин болур, аңаа сонуургалдыг кижилер интернет таварыштыр харылзажып болур. Платформа магадылалдыг агар сан счёттарын ажыглап тургаш, тудуп болур хуу бажыңнар төлевилелдерин саналдап киирер.
Бажыңнар тудуунуң рыногунда чаа дүрүмнер чуртталга тудуунуң адырында ажык-чарлыг чорукту бедидип, ооң иштинде шынчы эвес тудугжуларны оон үндүрер.
Шимчевес өнчү рыногунга магадылалдыг агар саннарны калбаа-биле ажыглаары, үлүглүг тудугда киржилгениң айыылын эвээжедип, ийиги рынокта садыглажылгага немей камгалаар.
Программа езугаар бир миллион дөрбелчин метр чаа хууда чуртталга бажыңнарын тудар. ДОМ.РФ-тиң баш бурунгаар санаашкыннары-биле алырга, 2030 чылга чедир чуртта хууда бажыңнарның чартыын магадылалдыг агар сан аргаларын ажыглап тургаш, ону мергежилдиг кижилер тудар.
“СПРОСИ.ДОМ.РФ” деп порталдан немелде медээни көрүп болур.
А. МОНГУШ.
“Шын” №98 2024 чылдың декабрь 21