Берге байдал турза-даа...

ТЫВАДА ЫЯАП-ЛА МЕДИЦИНА КАМГАЛАДЫЛГАЗЫНЫҢ 30 ЧЫЛЫ
Ыяап-ла медицина камгаладылгазы (ЫМК) дээрге күрүнениң магадылалдарынга быжыглаттынган хамаатыларның кадыкшылын камгалаары болур

Ооң кол сорулгазы федералдыг болгаш тус черниң Ыяап-ла медицина камгаладылгазының фондуларынга чыылган акша-хөреңги дузазы-биле чурттуң чурттакчы чонунга шынарлыг эмчи дузазын көргүзери. Ол акша-хөреңги кайыын кээп турарыл дээрге, ажыл берикчилериниң үргүлчү төлеп турары 3,6 хуу үндүрүү болур.

Тывада Ыяап-ла медицина камгаладылгазының адыры база бар. Амгы үеде ол тургустунганындан бээр 30 чыл болуп турар. Ынчан Тываның девискээр фондузу база Россияның медицина камгаладылгазының бүдүн системазы ышкаш амыр эвес үелерни эрткен. Кадык камгалал адыры калбаа-биле эде тургустунуп, социал экономика талазы-биле берге байдал турда, Ыяап-ла медицина камгаладылгазының системазы тургустунган. Кадык камгалал адырынга кадрларны-даа, эмнелге албан черлерин-даа, бистиң чуртувустуң чурттакчы чонунга төлевир чок болгаш чедимчелиг эмчи дузазын алыр арганы ол камгалап арттырган дээрзин Тывада ЫМК фондузунуң директору Шолбан Күжүгет демдеглээн.

1993 чылда «Ыяап-ла медицина камгаладылгазының Тыва Республикага фондузун тургузар дугайында» доктаалды ТР-ниң Дээди чөвүлелиниң президиуму болгаш Чазаа хүлээп алган соонда, Россия Федерациязының «РФ-тиң хамаатыларының медицина талазы-биле камгаладылгазының дугайында» хоойлузу Тываның девискээринге ажылдай берген. ТР-ниң девискээринге ЫМК системазының хөгжүп келген төөгүзү ынчаар эгелээн.

“Чаа тургустунган ЫМК-ның баштайгы удуртукчузу арга-дуржулгалыг терапевт эмчи, кадык камгалалының организакчызы Тамара Ивановна Первухина болган. Ол 2009 чылдың май айга чедир директорлаан. ЫМК-ның тургустунарынга, сайзыраарынга улуг үлүг-хуузун киирген хоочуннарга Антонина Николаевна Дьяченко, Галина Константиновна Зырянова, Татьяна Ильинична Полежаева, Клара Григорьевна Данзычы, Нина Дамбыл-ооловна Очур, Ольга Николаевна Шпенькова, Галина Фёдоровна Черепанова болгаш өскелер-даа хамааржыр” – деп, фондунуң амгы удуртукчузу чугаалаан.

Үжен чылдың дургузунда ЫМК республиканың чонун медицина талазы-биле камгаладып алырынче дендии хөй кижини хаара туткан. 2023 чылдың январь 1-ден тура санаарга, ниитизи-биле 319 592 кижи камгаладып алган. Оларның иштинде ажылдап турар кижилер 115 667 (36,2 хуу), а ажыл чок улус 203 925 (63,8 хуу).

ЫМК фондузу 2006 чылга чедир камгалакчы хүлээлгени база күүседип турган. Найысылал Кызылга республиканың бир дугаар Медицина камгаладылгазының албан чери – “Капитал Медицинское страхование” хааглыг акционерлиг ниитилелдиң адыры 2006 чылда ажылдап эгелээн. 2023 чылдың июнь 19-тан тура “Капитал Медицинское страхование” КХН-ниң административтиг тургузуунуң адыры кылдыр эде тургустунган. Амгы үеде республикада чаңгыс Медицина камгаладылгазының албан чери ажылдап турар.

“Фонд тургустунганындан эгелээш, амгы үеге чедир ЫМК-же кирип турар эмнелге албан черлери 2-ден 52 чедир көвүдээн. Оларның иштинде Кадык камгалалының күрүне албан черлери 32. Өске регионнардан 2023 чылда “Якут республиканың офтальмология клиниказы” база кирген. Федералдыг деңнелдиң эмнелгелеринден ИХЯ-ның ТР-де Медицина санитарлыг кезээ бар. Оларның аразынче 18 хууда клиникалар база кирип турар. ЫМК системазынче хууда эмнелге албан черлери хөйү-биле кирип турары өөрүнчүг. Амгы үеде ЫМК-же кирип турар эмнелгелерниң 35 хуузу хууда клиникалар” – деп, Шолбан Күжүгет чугаалаан.

2024 чылдың даңзызында 57 албан чери бар. Оларның аразында 9 хууда клиника бир дугаар кирип турар.

Амгы үеде ЫМК кадык камгалалының пациентилер-биле ажылдаарының үндезини апарган. 326 дугаар федералдыг хоойлу ёзугаар бүгү чуртка ажылдаар чаңгыс аай нормативтерни, тарифтерни, эмчи дузазының шынарын хынаар, пациент бүрүзүн деткиир системаларны чаңгыс аай клиниктиг протоколдарга быжыглаан.

Чылдың-на ЫМК-дан бир кижиге хамаарыштыр акшаландырыышкын өзүп турар. 2023 чылда 26819 рубль апарган.
ЫМК-ның программазы доктаамал калбарып турар. Ооң түңнелинде амгы үеде чонга эмчи дузазының чедирилгезиниң чарыгдалдарының 90 хуузун дуглап турар апарган. Ынаар баштайгы медицина-санитарлыг, профилактиктиг дуза болгаш улуг-биче чоннуң диспансеризациязы, дүрген эмчи дузазы (ужар эвакуациядан аңгыда), тускай медицина, бедик технологиялыг эмчи дузазы, тускай херекселдер-биле шинчилгелер, гемодиализ, ЭКО, ПЭТ, КТ кирип турар.

Амгы үеде республикада 9 аңгы адырда бедик технологиялыг эмчи дузазын чедирип турар болгаш республиканың бүгү чурттакчы чонунга чедимчелиг апарган.

2016 чылдан тура эмчи дузазының шынарын болгаш чедимчелиин бедидер сорулгалыг хыналданы чоруткан түңнелдери-биле, эмнелге ажылдакчыларының билиин бедидеринче болгаш өөредилгезинче, медицина дериг-херекселин садып алырынче база септээринче акша-хөреңгини база үндүрүп турар.

Ниитизи-биле 2,1 млн рубльга 321 эмнелге ажылдакчызын өөреткен, 377,1 млн рубльга 337 медицина дериг-херекселин саткан, 96,3 млн рубльга 96 медицина дериг-херекселин септээн. 2016 чылдан тура бо угланыышкынче 475,5 млн рубль кирген.

2024 чылдан эгелеп «Онкологтуг аарыглар-биле демисежир» национал төлевилел ёзугаар дараазында ажылдарны чорудары көрдүнген. Рак клеткаларын илереткеш, кадык кезээнге бичии-даа хора чедирбейн узуткаар эмнерни ажыглаар барымдааларны киирер. Онкологтуг аарыгларны баш удур болдурбазынче, каданнаан рак аарыгларынга болгаш ыжыктарга удур эмнээшкинче акшаландырыышкын айтырыын ажылдап кылып турар. Эмнээшкинниң клиниктиг сүмелерге дүгжүрүн, ооң янзы-бүрү хевирлерин чогуур чурум ёзугаар чорудуп турарын хыналдага алыр. 2024 чылдың күрүне магадылалының программазынга ПЭТ, КТ, маммография шинчилгелериниң акшаландырыышкынын болгаш нормативтерниң хемчээлдерин тургузарын болгаш ооң иштинде кижи ышкаш боданыр, түңнелдер үндүрер программалар болгаш системаларлыг чаа технологияны ажыглаар айтырыгны ажылдап кылыр.

Тывада ЫМК фондузунуң директору Шолбан Күжүгет ЫМК системазының бүгү-ле киржикчилеринге, аңаа ажылдап чораан хоочуннарга, фондунуң коллективинге 30 чылдаан оюн таварыштыр байырын чедирип, чурттакчы чоннуң кадыкшылын быжыглап, кадагалап, кады ажылдап чоруурунга өөрүп четтиргенин илереткен: «Силерге болгаш чоок кижилериңерге чедиишкиннер, аас-кежик, кадыкшыл, менди-чаагай чорук кезээде доктаап чоруурун күзедим! Сагыш-сеткилиңерден кылып чоруур ажыл-ижиңер, арга-дуржулгаңар, билиглериңер профессионал бедиктерже үнер күзелди болгаш өөрүшкүнү эккээр болзун!».

Чыжыргана СААЯ.
Казылган Кужаанның тырттырган чуруктары .

“Шын” №80 2023 чылдың октябрь 21