Сентябрь 15–21 хүннеринде Тывага Армейжи культураның хүннери эрткилээн. Ооң иштинде дөртен ажыг хемчеглер болгулаан: семинарлар, делгелгелер, концерттер, шии көргүзүү, ийи фестиваль, мастер-класстар, ном саңнарынга янзы-бүрү ужуражылгалар, чурукчуларга пленэр дээш өске-даа. Ниитизи-биле бо бүгү хемчеглерге муң ажыг кижи киришкен болза, ону сонуургап кээп турган улустуң саны беш муң ашкан.
Тывага диңмиттиг эрткен бо хүннерниң байырлыг хаашкынында В.Көк-оол аттыг Национал хөгжүм-шии театрынга кончуг солун концертти көрүкчүлер магадап көрген.
Кежээниң байырлыг кезээнде Тываның Чазак Баштыңының мурнундан оралакчызы Орлан Сарыглар болуп эрткен Армейжи культура хүннериниң бүгү киржикчилеринге байыр чедирип сөс алгаш, РФ-тиң Камгалал яамызының Культура департаментизиниң организастааны культура шуулганы республиканың амыдыралында улуг хемчээлдиг онза болуушкун болган дээрзин демдеглээн. Ол ышкаш “Армейжи культура хүннери” төлевилелдиң удуртукчузу, Департаментиниң культурлуг программалар килдизиниң начальниги Ольга Фаллерге ТР-ниң Чазак Даргазының өөрүп четтириишкин бижиин тывыскан. Килдис начальниги аңаа харыы сөс алгаш, төлевилелге бедик үнелелди бергени дээш тыва Чазакка өөрүп четтиргенин илереткен:
“Тывага Армейжи культура хүннери дээрге салым чаяанныг уруглар-дыр, идепкейжи аныяктар-дыр, мерген угаанныг хоочуннар-дыр, холу элбек чон болгаш өөрүп четтириишкинниг көрүкчүлер-дир. Ол дээрге Тываның амгы үеге дүүшкен театр болгаш кино шөлдери-дир, чогаадыкчы мергежилиниң тергииннери-дир, бедик деңнелдиг эртем-методиктиг ажыл-дыр. Ол дээрге — ЧАРАШ! Улуу-биле четтирдим!” – деп, Ольга Фаллерниң бедик индир кырындан чоргаарал-биле тыва дылга чугаазын доосканын чыылганнар изиг адыш часкаашкыны-биле хүлээп алган.
Ол хүн байырлыг концертке киржири-биле Россияның агаар-десант, ракета стратегтиг хүлээлгелиг шериг кезектериниң ыры болгаш танцы ансамбльдары, “Красная звезда” ыры болгаш пляска ансамбли база Чөөн чүктүң шериг округунуң ыры болгаш пляска ансамбли чалаттырып киришкен. Оларның-биле деңге ол хүн сценаже Тываның артистери база үнген. Чижээ, хөйге билдингир “Тыва” аас чогаалының хөгжүм ансамбли “Красная звезда” ансамбль-биле “Аа-шуу декей- оону” кады ырлап көргүскени солун болган. Чоннар аразында найыралды быжыктырар кызыгаар чок улуг күш Культура дээрзиниң бадыткалы оон көстүп турган. Ол ышкаш “Саян” ансамблиниң тыва эки турачыларга тураскааткан танцы-самы, Тывада Президентиниң кадет училищезиниң кижизиттирикчилериниң чаңгыс кижи дег шимчээшкиннерлиг көргүзүү дээш өске-даа солун номерлерни көрүкчүлер магадаан. Барык ийи шак дургузунда болган концертке Төрээн чуртка ынакшыл, ону камгалаар дээш амы-тынындан чарылган маадырларга кезээ мөңгеде алдар, чоннар аразында найыралды быжыктырары, эрес-дидим российжи дайынчыга мөгейиг дээн ышкаш партиотчу мөзү-шынар кижизидилгезинге хамаарышкан тема күштүү-биле илереп турган.
А театрның фойезинге Армейжи культура хүннеринде болган пленэрге республиканың чурулга школаларының сургуулдары, студентилер, башкылар болгаш Тываның Чурукчулар эвилелинден чурукчулар биле кады Москвадан аалчылар, ниитизи-биле 18 ажыг кижи төлевилелге киришкен.
“Пленэрни кылыр деп чугаа ийи-үш чыл бурунгаар эгелээн чүве. Москвадан келген аалчылар-биле шак мындыг хемчегге киришкенивис дыка онза, удур-дедир дуржулга солчулгалыг, ажыктыг болду. Чурукчулар өөрүп тур бис. Ылаңгыя сургуулдарга, студентилерге билдингир чурукчулардан арга-сүме ап, чанынга туруп алгаш, этюдтар бижиири өөредиглиг болган деп бодаар мен. Бо төлевилелдиң киржикчилери беш хонук дургузунда Каа-Хемниң Эржейге, Чагытай хөлдүң чанынга ажылдаан. Чураан чуруктарының делгелгезин бөгүн театрда делгээни онзагай” – деп, билдингир чурукчу Чурук Шой чугаалады.
Делгелге каш хонук турар. Ында Тываның күскү бойдузунуң хөй янзылыын, катаптаттынмазын ол чуруктардан көрүп болур.
“Армейжи культура хүннери Тывада Чоннуң чаңгыс эп-сеткилиниң чылында кол болуушкун болган” –деп, Чазак Даргазы Владислав Ховалыг социал четкиде бодунуң блогунга бижээн.
" Россияның Камгалал яамызының Культура департаментизи бистиң регионга дыка улуг ажылды кылдылар. Улаштыр ТШО болгаш чурттуң өске-даа девискээринче бистиң салым чаяанныг артистеривистиң үнүүшкүннериниң планнын тургузуп тур бис. Ол бүгү чүгле Камгалал яамызының ачызында болдунуп турар. Департаментиниң директору Артем Владимирович Горныйга четтиргеним илередип, “Тыва Республиканың уран чүүлүнүң алдарлыг ажылдакчызы” бедик атка төлептиг болганы дээш байыр чедирип тур мен. Ол ышкаш регионнарда “Армейжи культура хүннери” төлевилелди удуртуп турар, Камгалал яамызының департаментизиниң килдис начальниги Ольга Владимировна Фаллерге өөрүп четтиргеним илереттим”— деп, Владислав Ховалыг бижээн.
Армейжи культура хүннеринде Ада-чурттуң төөгүзүнге болгаш культуразынга хүндүткелдиң болгаш төрээн чуртка ынакшылдың тура-соруу-биле долган хөй санныг культура-өөредиглиг хемчеглер ынчалдыр доозулган.
Карина МОНГУШ.
Буян ООРЖАКТЫҢ тырттырган чуруктары