Бүдүн делегейде хүннүӊ-не 2000 хире өг-бүле айыыл-халаптыӊ уржуу-биле чаш төлүн чидирип, ажыг-шүжүгге таваржып турар. Бичии кижиниӊ хенертен кемдээр байдалдарын баш бурунгаар болдурбайн барып болур.
Уруглар хөй кезиинде бажыӊынга болгаш кудумчуга турган үезинде кемдеп турар. Хоорай транспортунга чорааш, кемдээшкин алган таварылгалар эвээш. Школага, спортчу секцияга өөренип турган үезинде, кемдээн таварылгалар турар. Оларныӊ аразындан сугга баары болгаш бир-ле чүүлден хоранналыр таварылга көӊгүс эвээш дээрзин илереткен.
Кемдээшкинниӊ эӊ-не айыылдыг үш хевири: амыдыралдыӊ эпчок байдалында, транспортка чораан азы сугга эштип турган үезинде болур.
Сонуургак уруглар кемдээчел болур
Чаш төл дээрге улуг кижи эвес болгай. Ооӊ угаап бодаары, кылып шыдаар чүүлү, бодун алдынары, аажы-чаӊы улуг кижиге дөмейлешпес. Аваангыр, шимченгир, дөскел чок, олут орбас, анаа турбас, тенек бичии кижи өскен тудум оожургай бээр.
Угаан-медерели өзүп сайзырап турар чаш кижи чүве бүрүзүн сонуургаар. Угаанынга илдиге берген, сонуургаан чүүлүн албан холунга тудуп, ужур-утказын билип алыр дээш чүткүүр. Бичии кижи күзелин, сонуургалын хандырып, кандыг-даа чүүлдү сонуургап шенеп кылыр дээш, «айыылдыг» байдалды медереп билбес. Ынчангаш оларныӊ сонуургак хенче чаш үезинде кемдеп, бертинип болуру айыылдыг.
Айыыл-халаптыӊ кол чылдааганы — улуг кижилерниӊ чаш уругларны таптыг хайгаарап көрбейн баарында.
Эӊ-не нептереӊгей кемдээшкиннер кандыгыл?
- Эът-кежин сүвүре үзери, кезик балыглар, тен азы шиш чүве кадалы бээри – бирги черде.
- Даштыгаа ойнап тургаш, кемдээри – ийиги черде.
- Соок үеде демирге дээпкеш, кемдээри – үшкү черде. Чижээ, демир кырында хар чылгапкаш, дылын чышпырып алыры.
- Эт-септиӊ чедир быжыглаваан, бош кезектериниӊ кээп дүшкени, орук-транспорт болуушкуннары, электрилиг херекселдерниӊ чанагаш тогунга дээпкенинден кемдээри – дөрткү черде.
Ажы-төлүнүӊ кадыкшылы – ада-иениӊ харыысалгазында. Бичии кижиниӊ чурттап турар бажыӊынга айыыл чок байдалды олар тургузар ужурлуг.
Уруглары кандыг-бир чылдагаан-биле кемдээн болза, ооӊ ада-иези бергедээшкиннерге таваржып турар. Бо байдал нарын, берге социал айтырыгларныӊ бирээзи апарган.
Тыва Республикада Хамааты камгалал болгаш онза байдалдар талазы-биле
албанныӊ медээзи-биле Р.Демчик белеткээн.