2024 чылдың бирги чартыында Тываның каттышкан бюджединде республиканың бодунуң орулгазындан кирген акша 27 млрд 470 сая рубль болган, 2023 чылдың ол үезинге деңнээрге, 22 хуу азы 1 млрд 225 сая рубль хөй. Регионнуң саң-хөө сайыды бюджет күүселдезиниң баш бурунгаар түңнелдерин республика Баштыңы Владислав овалыгга илеткээн.
Саң-хөө ажылдакчыларның дыңнадыы-биле алырга, шупту үндүрүг дөстеринден киирилде өскен. Организацияларның орулгазындан үндүрүг кылдыр казнаже 844 сая рубль кирген, 16 хуу (+114 сая рубль) өзүлделиг. Шалың төлевириниң кудуку хемчээлин индексастаанындан кижилерниң орулгаларындан үндүрүг төлевири эрткен чылдың бирги чартыындан 23 хуу көвей (+607 сая) болган.
53 сая рубль азы 6 хуу хөйге– ниитизи-биле 912 сая рубльга акцизтерни чыгган. Өзүлде колдуунда нефть продуктуларын сатканындан кирген. Профессионал ажыл-чорудулга орулгазындан кирген үндүрүглер 2 катап өзүп, эрткен чылын 6 сая рубль турган болза, бо чылын ооң түңү 13 сая четкен. Ажыл-биле боттарын хандыртынган эрге-байдалдыг үндүрүг төлекчилери көвүдээни-биле ол тайылбырлатты- нар – 13,5 муңдан 17,4 муң кижи четкени-биле.
Ажыктыг казымал байлактар тывыжындан үндүрүг орулгалары база 6 хууга, үндүрүг онаалдазының бөдүүнчүткен системазындан 38 хуу өскен. Бизнестиң идепкейи бедээнинден үндүрүг онаалдазының бөдүүнчүткен системазы-биле орулгалар өскен, эрткен чылга деңнээрге, үүрмек садыг-саарылга 119,6 хуу улгатканы ону бадыткап турар.
Муниципалитеттер бюджеттеринде база үндүрүг орулгалары элээн немешкен. Бирги чартык чылда чер-черлерде киирилдениң ниити түңү 1 млрд. 887 сая рубль четкен – 2023 чылдың ол-ла үезинде кожууннарның чыгганындан 26 хуу азы 391 сая рубль хөй.
Бии-Хем (48%), Мөңгүн-Тайга (46), Чаа-Хөл (40), Тере-Хөл (33), Кызыл (31), Таңды (28), Улуг-Хем (22) кожууннар, ол ышкаш Кызыл хоорай (38%) үндүрүг орулгаларындан өзүлдени элээн хандырган. Чурттакчы чоннуң орулгалары өскенинден үндүрүглерден бюджетче киирилде көвүдээн.
Федералдыг бюджеттен эгидилге чок дуза хемчээлин эвээжеткенинден республиканың бодунуң орулгалары өрү көдүрүлгенин демдеглезе чогуур. 2023 чылдың январь–июньга деңнээрге, ол 6,4 хуу кызырылган. Ылгал улуг эвес, ындыг болзажок улуг бүдүрүлгелерге, биче болгаш ортумак бизнеске республиканың эрге-чагыргазы деткимчени көргүзүзүп турарындан Тываның экономиказы хөгжүп, орулгалары көвүдээни-биле ол бүгү тайылбырлаттынар.
ТР-ниң Чазааның парлалга албаны.
“Шын” №74 2024 чылдың сентябрь 28