Бо мегечи, сарыг өртемчейде алыс шынныг Ыдыктыг шажын эртеминиң үндезилекчизи Гаутама Будданың үш дакпыр байырлалын делегейде сарыг шажын чүдүкчүлери бо чылдың июнь 6-да демдеглеп эрттиргеннер. Ол дээрге Будданың төрүттүнгени, бүрүн арыгланып хосталгаш, Будда апарганы болур.
Бистиң эрага чедир VI чүс чылда Соңгу Индияда Гималай дагларының эдээнде Гондани хемниң бажында Капилаваста чоогунда Лумби деп черниң сесерлиинге Шакийлар деп төрел аймак улустуң хааны Шуддхода база Махамая кадынның өг-бүлезинге онзагай хуулгаазын чайның башкы айында азы Вайшакха айында, ай чаазында, Бурган Башкы Будда Шакьямуни иезиниң дүжүнге Ак Чаан болуп киргеш, чер кырынга кижи чаяанныг бооп бодарап төрүттүнген. Хаан оглунуң адын Сиддхарта деп адап алган. Ол чүл дээрге «Бодунуң даанганын күүседир» дээни ол.
Гаутама 35 харлыында чайның башкы айының он беш чаазында Бодхгая чоогунда Урувела деп кезек аргага бүдээл бүдээш, Ыдыктыг Будда деңнелинге четкеш, бүрүн арыгланып хосталган. Бодаралдың херечизи кылдыр Будда черге холун дээрткеш, «Чер – мээң херечим» – деп, химиренип каан. Ооң соонда Шакьямуни Будда Индияның Бенерес чоогунда Исипатанага дөрт чүкче тейлээш, алыс шынның беш бараалгадыкчыларынга бодунуң Бирги Суртаалын «ламалар» деп сөстен эгелээн. Оларга ол Өөредииниң үндезинин салган дөрт ачы-буянныг алыс шынны тайылбырлап берген. Оон бээр Төвүтке сарыг шажынның үндезилекчизи Ыдыктыг Цонкаба, Кегээн төрелгетен Чырыткылыг XIV-кү Далай-Лама Дензин Гъяцо, Ыдыктыг Панчен-лама, база IX-ку Богдо-Кегээн Джампел Намдал Чокьи Гьяцен олар Ыдыктыг Будданың Өндүр Улуг Өөредииниң салгакчылары болбушаан, ону сайзырадып, делегейниң сарыг шажынныг чоннарын улуг сүзүк-чүдүлгеге өөредип келгеннер.
Ыдыктыг Будда, Богдо Бурган 80 харлыында Индияның Кусинарага бо өртемчейден чарлып, Нирванаже чаларап аъттанган. Ол бодунуң Өөредииниң арыг шынныын деткип, ону бүгү чонга шын дамчыдып бээрин өөреникчилеринге чагаан.
Бо чылын Будда Бурганның Ыдыктыг айында Тываның келир үези, ооң албаты чону дээш бистиң лама-башкыларывыс шажынның ёзулалдарын улуг көдүрлүүшкүн-биле эрттирип, Буддага чалбарып, сүзүглээннер.
Даш-оол КАРА-САЛ.
Кызыл хоорай.
Шын" №61, 2023 чылдың август 19