Чүрек-дамыр аарыглары – делегейде база бир нептереңгей болгаш айыылдыг аарыгларның бирээзи. ТР-ниң Хөй-ниитиниң кадыкшылга төвүнүң специалистери ук аарыгларны болдурбазы-биле сагыыр дүрүмнерни тайылбырлаан.
Чүрек кижиниң организминде эң-не кол орган. Чүрек-дамыр системазының байдалындан кижиниң кадыкшылы болгаш назынының хемчээли хамааржыр. Ынчангаш аныяандан тура чүрээн камнап, чүректи болгаш дамырларны кадагалап арттырарынга дузалаар бөдүүн дүрүмнерни сагыыры чугула.
Ук аарыгларны болдурбазы-биле мага-боттуң деңзизин, хан базыышкынын, ханда глюкоза болгаш холестеринниң хемчээлин доктаамал хыналдага алыры чугула. Кадык кижиниң организминге неделяда 150 минутадан эвээш эвес шимчээшкин хереглеттинип турар. Семириири дээрге чүрек-дамыр аарыгларының тыптыр база бир чылдагааны.
Кижилерниң амы-тынындан чарлып турарының чылдагааннарының бир дугаарында чүрек-дамыр аарыглары чоруп турар. Хөй кезиинде ону амыдыралының чурумун өскертип, багай чаңчылдардан адырлып тургаш, ук аарыгларны болдурбайн барып болур.
Тоорук, балык аймаан, авокадо, оливки үзүн чемге ажыглап, доктаамал чип турар болза эки. Чемниң дузун ажытпас. Чемге каар дустуң хемчээлин бир хонукта 3–5 граммдан көвүдетпес. Витаминнер болгаш минералдар дугайында утпаза чогуур. Хөй калий, магнийлиг чемнер чиир. Оларга изюм, курага, морковь, петрушка, койнут, цитрус аймаа, оодурба, далай капустазы хамааржыр. Ол ышкаш чимис, ногаа, балык аймаа, үс чок сүттүг чемнер, үс чок эът, куш эъди база чүрекке болгаш дамырларга кончуг эки салдарлыг. Арага аймаа шуут ишкен ажыы чок.
Мага-боттуң деңзизин өйүнде тудар, шимченгир болур болза эки. Эртенги сула шимчээшкинден эгелеп алгаш, дүрген кылаш, 30–40 минута иштинде эштири дээн ышкаш шимчээшкиннерже чоорту шилчиир. Уйгуну чедир удуур. Уйгу-дыш баксыраарга-ла, багай чаңчылдар чок-даа болза, чүрек-дамыр аарыгларының тыптырының айыылы улуг.
Ол ышкаш диспансеризацияны база доктаамал эртип турары чугула. Чүрек-дамыр аарыгларындан камгаланыр деп бодаар болза, элээн каш эмчи шинчилгелерин эртип алыры чугула. Оларга дамырларның кижиниң назы-харынга дүгжүп турарын хынаары, эхокардиография (ЭКГ), ультра-үн шинчилгези (УЗИ) хамааржыр. Бо үш шинчилгениң дузазы-биле терапевт азы кардиолог чүрек-дамыр системазының байдалын өөренип көргеш, айыылдыг аарыгларны болдурбазының болгаш кедеретпезиниң хемчеглерин чорудар.
Инсульттуң демдектери
Бүгү-делегейниң кадык камгалал организациязының медээлери-биле алырга, чылдың-на делегейде барык 15 сая кижи инсульт азы тодаргайлаарга, мээниң хан эргилдезиниң үрелиишкинин эртип, оларның иштинде барык 5 сая кижи амы-тынындан чарлып, арткан 5 саязы инвалид болуп артып турар. Инсульттуң эң-не нептереңгей демдектери мындыг: хенертен холдарының азы буттарының бир талазы сулараар, чугаазы баксыраар, арнының хевири өскерлир, мага-бодунуң чартыы билинместээр, көөрү баксыраар, бажы дескинер дээш оон-даа өске. Хенертен ындыг демдектер тыптып келген таварылгада, дүрген эмчи дузазын кыйгырар.
Чүрек аарыы кире бергенин канчап билип алырыл?
Назы-хар 40 хар ажа берген азы таакпы тыртары, семириири, эвээш шимчеп турары, ханда холестерин хөй, чигир аарыы, өг-бүлезинде инфарктап турган таварылгалар бар дээн ышкаш чүрек аарыгларының тыптып болур чылдагааннары бар болза, хөрек кезээнге эпчок байдал тургустунуп, аар болгаш чыыра тыртып турар ышкаш аарышкы тыптып келир болза, дораан дүрген эмчи дузазын кыйгырары чугула. Аартпышаан, суларап, кускузу кээп, тыныштап, деридип, бажы дескинип, моорап болур. Аарышкы улаштыр эгиннерже, холдарже, моюнче, чаак сөөгүнче шилчип, 15–20 минута болгаш күштелир.
Таакпы болгаш чүрек-дамыр системазы
Таакпылаар кижилер чүрек-дамыр аарыгларындан анаа кижилерге деңнээрге, 8 катап хөй амы-тынындан чарлып турар. Таакпының тургузуунда никотин хан-дамырны чиңгеледип, бүгү-ле органнарже ханның дамчыырын бергедедир. Ол чүректиң ажылдаарын баксырадыр, чүрек согуун дүргедедир, хан базыышкынын бедидер түңнелинде, чүрек аарыглары тывылдырар.
Изигниң чүрекке салдары
Изиг үеде инфаркт, инсульт, хан базыышкынының өскеп, бадары, хенертен чүрек туруптар таварылгалар көвүдээр. Хөлүн эрттир изигде дамырлар алгый бергенинден хан базыышкыны чавызааш, чүректиң ажылдаары бергедей бээр. Ооң уламындан чүрек дүргедээр. Ылаңгыя чүрек аарыгларындан аарып турар улуска ол кончуг айыылдыг.
Чамдык таварылгаларда хан базыышкыны бедип база болур. Ханының базыышкыны бедик улустуң чайгы үеде бажы дескинер, тыныжы бачыдаар, карактары караңгылаар, кускузу келир.
Изиг хүннерде кижи хөй дериткеш, организм хөй суг чидирер. Ооң уламындан хан эргилдези баксыраанындан дамырларга дес ханның тыптыр айыылы көвүдээр. Ол дээрге-ле инфарктың, инсульттуң көвүдеп турар чылдагааннарының бирээзи-дир.
Организм хөй суг чидирген түңнелинде, минералдыг дустар, колдуунда калий, магний эвээжээр. Ол макроэлементилер чүрек согуун өйлээр. Олар чедишпеске аритмия болгаш өске-даа чүрек аарыглары тыптыр.
Кадык чүрек дээрге-ле кандыг-даа шаптараазын чокка ажылдап турар чүрек-тир. Ол мага-боттуң болгаш сагыш-сеткилдиң чаагай чоруунуң үндезини.
ТР-ниң Хөй-ниитиниң кадыкшылга төвүнүң медээлеринден Чыжыргана СААЯ белеткээн.
Чуруктарны интернеттен алган.
“Шын” №63 2024 чылдың август 21