Эрткен дыштаныр хонуктарда Барыын-Хемчик кожуун тургустунгандан бээр 100 чыл болган оюн демдеглеп эрттирген. Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг, Тываның бир дугаар Президентизи Шериг-оол Ооржак, Тываның Чазааның оралакчы даргалары болгаш Барыын-Хемчик кожууннуң хүндүткелдиг хоочуннары, аныяктары дээш дыка хөй чон кээп, байырлалга киришкен.
Барыын-Хемчик кожуун 1925 чылда Тыва Улустуң революстуг партиязының Төп Комитеди Хемчик районун Чөөн-Хемчик биле Барыын-Хемчик деп ийи чарган соонда тыптып келген. Ынчангы районнуң төвү Барлык биле Хемчик хемнерниң каттышкан черинге Алдын-Булак деп черге турган. 1929 чылда Барыын-Хемчикке 30 өөреникчилиг бир дугаар школа ажыттынган. Оон аңгыда бижик-билиг чок чорукту узуткаары-биле «кызыл өглер» база немей ажыттынгылаан. Ынчан чон калбаа-биле үжүк-бижикке өөренип эгелээн.
Кожууннуң алдар-аттыг чурттакчыларының аразында Тыва күрүнениң үндезилекчизи Буян-Бадыргы Монгуш; Тыва Республиканың бирги болгаш сөөлгү Президентизи Шериг-оол Ооржак; билдингир мөге Александр Доржу; бир дугаар тыва эртемден Самбуу Ооржак; Совет Эвилелиниң Маадыры Чүргүй-оол Хомушку дээш өскелерни-даа санап адап болур.
Регионнуң Баштыңы Владислав Ховалыг кожууннуң хоочуннары болгаш хүндүлүг чурттакчылары-биле ужуражылганы эрттирген. Ооң дугайында ол бодунуң блогунга мынчаар демдеглээн: «Тываның бирги Президентизи Шериг-оол Дизижикович Ооржак бодунуң төрээн Барыын-Хемчиин болгаш ооң чурттакчы чонун эки билир дээрзи чугаажок. Москвага чурттап чорааш, республикаже чанып келген санында-ла, эки талаже өскерлиишкиннер ону уткуп турар апарганын ол демдегледи. Төрээн кожуунунуң-даа, бүгү республиканың-даа хөгжүлдезиниң дугайында бодунуң бодалдары болгаш сагыш човаашкыннары-биле үлешти…»
Барыын-Хемчик кожуун республикада эң-не кол болгаш улуг кожууннарның бирээзи деп Владислав Ховалыг санап турар. Ооң төөгүзү ниитизи-биле Тываның хөгжүлдези-биле тудуш харылзаалыг. Аңаа төрүттүнген болгаш өскен билдингир кижилер республиканың культурлуг, экономиктиг, социал хөгжүлдезинге үнелеп четпес үлүг-хуузун киирген. Бо хүнде кожууннуң чурттакчы чону 11 муң ажа берген.
Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг Барыын-Хемчик кожууннуң төвү Кызыл-Мажалык сумузунуң культура одаанга чыглып келген барыын-хемчикчилерге Тываның Чазааның база бүгү чоннуң өмүнээзинден байырны чедиргеш, күрүне шаңналдарын тывыскаш, кайгамчык чараш байырлалды эрттирген кожуун чонунга улуу-биле өөрүп четтиргенин илереткен.
«Республиканың Чазаа Барыын-Хемчик кожууннуң хөгжүлдезинче угланган хөй-хөй төлевилелдерни боттандырып турар: школаларның, культура объектилериниң үндезин чаартылгазы, чаа эмнелгелер, культура одагларының тудуу, чаа ном саңнарын тургузары дээш оон-даа өске. Бо бүгүден аңгыда, шаг-төөгүден кожуун чонунуң чорудуп келген мал-чер ажыл-агыйын улам сайзырадыры-биле суггарылга системазын катап тургузар, чоннуң аргыжылгазынга, кожа-хелбээ регионнар-биле быжыг харылзааны тургузарынга улуг салдарлыг Абаза– Ак-Довурак аразында орукту септээр талазы-биле ажылды эгелей берген бис. Барыын-Хемчик кожууннуң хөгжүлдези ам-даа шапкынчыыр дээрзинге чигзиниг турбас. 100 харлааны-биле Барыын-Хемчик кожуунга база кожууннуң чонунга ам-даа улуг-улуг чедиишкиннерни күзеп йөрээдим!» – деп, ол чугаалаан.
Тыва кижиниң адаанныг үш оюну болгаш янзы-бүрү оюн-тоглаа, ыр-шоор куттулуп, кожууннуң 100 чыл болган оюн диңмиттии-биле байырлааннар. Аңгы-аңгы спортчу маргылдаалар эрттирип, төрээн кожуунунуң хөгжүлдезинге улуг үлүг-хуузун киирип чоруур хоочуннарны болгаш ажыл-ишчи чурттакчыларны хүндүлеп демдеглээннер.
Кожууннуң 100 чыл болган оюнда 1000 олуттуг стадионнуң ажыдыышкыны база болган. Аңаа Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг киришкен. «Ооң мурнунда Барыын-Хемчик кожуунга улуг стадион чок турган. Кожууннуң тургустунганындан бээр 100 чыл болган оюнда Кызыл-Мажалык сумузунга улуг чаа стадионну спортчуларга туткаш, ажыдып турары бо. Ам бо кожуунга улуг хемчээлдиг маргылдааларны эрттирип болур-дур» – деп, ол чугаалааш, сөөлгү үеде чон улуг-бичези чокка спортка сонуургалдыг апарганын демдеглээн.
Чаа ажыттынган чараш стадионга юбилейниң байырлыг хүрежи болуп эрткен. Тыва мөгениң салыы чокка байырлал-даа байырлалзывайн баарын билир бис. Хүреш мөгейикчилери болгаш аарыкчылар стадион долдур чыглып келген. Чидиг-чидиг сегиржип алыышкыннарның түңнелинде, республика чергелиг тыва хүреш маргылдаазынга Сүт-Хөл кожууннуң кожуун чергелиг Чаан мөгези Түметтей Ширижик шүглүп үнгеш, чычаанның дүлгүүрүн шаңналга алган.
Байырлал үезинде кожуун чергелиг көдээ ажыл-агый ярмарказы база болганын демдеглээри чугула. Байырлалга Барыын-Хемчиктиң алдар-аттыг артистери чараш оюн-тоглаазы-биле чонун өөрткен.
А. ОНДАР белеткээн.
Чиңгис СААЯНЫҢ тырттырган чуруктары.
“Шын” №37 2025 чылдың сентябрь 25