Тываның Баштыңы «Чаңгыс демниг Россия» партияның XXI съездизиниң пленарлыг хуралында партияның тыва регионалдыг салбырын төлээлээн. Партияның кежигүннери съездиде Президент соңгулдаларында Владимир Путинни деткиир дугайында шиитпирни чаңгыс үн-биле бадылап, удуртукчу органнарның кадрлар шимчээшкинин чорудуп, партияның уставынче өскертилгелерни киирген. Россияның Президентизи партийжи хемчегге киришкеш, партияның деткимчезинге четтиргенин илереткен.
«Чаңгыс демниг Россия” 2024 чылдың мартта Россияның амгы Президентизи база катап тиилеп үнзүн дээш, шупту чүүлдерни кылыр» – деп, «Чаңгыс демниг Россияның» даргазы Дмитрий Медведев соңгулдаларга Владимир Путинни деткиир дээн делегаттарның чаңгыс үннүг шиитпирин чарлап тура, чугаалаан.
— Бөгүн Президентиниң курузун уламчылаар деп, шупту чаңгыс үн-биле шиитпирледивис. Бодунуң чуртунга болгаш чонунга сеткилинден бүзүрээр кижи, а чон — аңаа бүзүрээр. Съездиге бөгүн сөс алган хөй ажы-төлдүг ава-даа, тускай шериг операциязының зоназында дайынчы командир-даа, бүдүрүкчү күш-ажыл династиязының төлээзи-даа Владимир Владимировичиниң бүгүдени мөөңнештирип каттыштырган политиказын бадыткаан – деп, Владислав Ховалыг чаңгыс партийжилериниң шиитпиринге тайылбырны берген.
Президентиниң бот-идепкейи езугаар «Чаңгыс демниг Россияның» национал болгаш партийжи төлевилелдери-биле боттандырып турар төлевилелдери российжилерниң хүн бүрүде чуртталгазынга улуг салдарлыг деп, Тываның Баштыңы онзалап айыткан:
— Сөөлгү үш чылда чүгле Тывада культура, кадык камгалал болгаш өөредилгениң 170 ажыг объектилерин тудуп, эде чаарткан. Чүгле чедиишкиннерни демдеглеп эвес, а шүгүмчүлелдиг анализти кылып, чаа планнарны салып турар бис – деп, республика удуртукчузу чугаалаан.
Тыва бо чылын 12 национал төлевилелдерде киржип турар. Ол дээрге «Демография», «Өөредилге», «Кадык камгалалы», «Чурттаар оран-сава болгаш хоорай хүрээлели», «Экология», «Айыыл чок шынарлыг оруктар», «Күш-ажылдың бүдүрүкчүлүү», «Чурагайлыг экономика», «Культура», «Делегей кооперациязы болгаш экспорт» база «Биче база ортумак сайгарлыкчы чорук болгаш хууда сайгарлыкчы бот-идепкейни деткиири», «Туризм база хүндүлээчел чорук индустриязы» төлевилелдери-дир.
Бо чылдың дургузунда республикада 72 чаа тудуглар-биле кады санаарга, шупту 87 объектиге тудуг болгаш септелге ажылдарын кылган. Оларның хөй кезиин ажыглалче киирген. 28 хөй-ниити девискээрлерин чаагайжыткан, Алдан-Маадыр, Эрги-Барлык суурларда культура бажыңнарынга капитал септелгелерни кылган, 19 орук участогун база Дерзиг биле Алаш хемнерни кежир ийи көвүрүгнү туткан, Мөрен суурда амбулаторияны, Успенка, Сыстыг-Хем, Белдир-Арыг, Шивилиг, Чаа-Суур суурларда ФАП-тарны ажыглалче киирип, ажылдаткан. 2022 чылдан шилчип келген 15 объектиниң тудуу доозулган. Оларның аразында – Туранда көжүп келген орус чоннуң парыгы, Кызылда Культура сайзыралының төвү, Аяңгаты хемни кежир көвүрүг, Кызыл-Мажалыкта уруглар поликлиниказы бар.
Шупту 7,2 муң олуттуг 10 школаны тудуп турар – республика найысылалында дөрт школа болза, артканнары Чадаана хоорайда, Кызыл-Хая, Сукпак, Балгазын, Бай-Хаак база Каа-Хем суурларда. Сарыг-Сеп суурда уругларның уран чүүл школазын, Дерзиг-Аксы суурда интернатты, Баян-Тала, Хүт, Бүрен-Аксы суурларда ФАП-тарны, Шуй биле Элегесте эмнелге амбулаториязын, Каа-Хем суурда спортчу-культура төвүнүң тудуу чоруп турар. Бо хүнде капитал септелгези 80 хуу белен кылдыр адакталы берген Самагалдайда уруглар поликлиниказын чыл төнчүзүнде ажыдар.
Чугула инфраструктура төлевилелдери – Кызылдың ийи чаа микрорайонунга насос станцияларын, Ак-Довурак хоорайда база Каа-Хем биле Хову-Аксы суурларда суг чыыр системаларны кылып турар. Кызылда республиканың уруглар эмнелгезиниң тудуун 2024 чылче чылдырган.
«Делегей кооперациязы болгаш экспорт» национал төлевилел шугуму-биле чоруткан культура техниктиг ажылдарның ачызында беш кожуун девискээрлеринде 1332 га көдээ ажыл-агый шөлдерин ажыглалче киирген. Бии-Хемниң суггаттыг черлериниң шөлүн 300 ажыг гага улгаттырар ужурлуг Малиновская мелиорация системазында эде чаартылга ажылдары 90 хуу күүсеттинген. «Демография» төлевилели-биле хары угда ийи азы үш чаш төрүттүнгенде, төлевирлерни төлеп эгелээн, хөй ажы-төлдүг өг-бүлелерге халас хөмүрнү дүжүрүп, назылап кыраан болгаш инвалид кижилерни үр үеде ажаап-тежээр системаны ажылдадып эгелээн.
Күрүнениң амгы баштыңы соңгулдаларже бодун идип үндүргени билдинген. «Чаңгыс демниг Россия» партиязы «Улусчу фронт»-биле кады соңгулда мурнунуң кампаниязынга дузалажып, хол үжүктерин чыышкан.
Россияның Президент соңгулдалары 2024 чылдың март 17-де болурун Федерация Чөвүлели доктааткан. Төп соңгулда комиссиязының доктаалы езугаар, март 15-тен 17-ге чедир бадылаашкыннар үш хонук үргүлчүлээр.
ТР-ниң Чазааның парлалга албаны.
«Шын» №97 2023 чылдың декабрь 20