Эрес-дидим дайынчылар берге үелерде кезээде төрээн черин камгалаары-биле туржуп чораан. Шуй суурнуң, ооң төөгүзүн дамчыштыр, Ада-чуртун аңгы-аңгы чылдарда камгалап, келир салгалдың чырык үези дээш коргуш чокка тулчуп чораан чаңгыс чер чурттугларым дугайында бижикседим.
Таңды-Урянхай маадыры Надын-Хоо Балзан оглу Хертек – 1912 чылда болган Хомду дайынының киржикчизи.
Ада-чурттуң Улуг дайынының үезинде Шуй суурнуң үндезин чурттакчылары ССРЭ-ниң кызыгаарын фашистерден камгалап турган. Эки турачыларының аразынга 1941 чылда Революстуг Арат шериинге албан-хүлээлгезин эрттирген болгаш улуг сержант эргелиг Балчыр Делгер оглу Салчак база турган.
Оларның аразында 1921 чылда Шуй суурга төрүттүнген Иргит Дүктүгбеевич Очур-оол база билдингир. Ол бодунуң күзели-биле фронтуга баргаш, 4-кү взводтуң 2-ги отрядынга турган. Ол Ровно биле чоок-кавыда чурттакчылыг черлерниң хосталгазынга киржип, Сурмичи биле Дубно дээш тулчуушкуннарга алдаржаан.
Нордуп Кудурукпай оглу Хомушку 1918 чылда Бай-Тайга кожууннуң Шуй суурунга төрүттүнген. 1938 чылдан Тыва Улустуң революстуг партиязының кежигүнү. Дайын эгелээр мурнунда, Барыын-Хемчик кожуунга истекчилеп, Тываның революстуг аныяктар эвилелинге секретарьлап ажылдап турган. Ровно, Дубно биле Сурмичи чоогунда аар тулчуушкуннарга эрес-дидимин көргүзүп, маадырлыы-биле амы-тынындан чарылган.
Афган, Чечен дайыннарының хоочуннары база Грузия, Сирияга болуп турган дайынчы хөделиишкиннерге Шуй сумузундан киришкен оолдарның саны эвээш эвес.
Амгы үеде чуртувустуң хостуг чоруу дээш тускай шериг операциязында дайзын-биле тулчуп турар Шуй хемниң оолдарының саны сезен ашкан.
/ Буян ООРЖАК.
Чуруктарны авторнуң архивинден алган.
“Шын” №44 2025 чылдың ноябрь 13