ДОЛГАНДЫРЫГ ТЫВА ХҮРЕШ
Январь 5-те Чадаана хоорайга Чөөн-Хемчик кожуунуң Тыва хүреш федерациязының шаңналы дээш чаңчыл болган долгандырыг хүреш маргылдаазы болуп эрткен. Аӊаа Тываныӊ Арзылаӊ мѳгези Мөңге-Эртине Куулар (Чөөн-Хемчик), Хартыга мѳгелер Начын-Мерген Ооржак (Сүт-Хөл) биле Эртине Хомушку (Мөңгүн-Тайга), кожуун чергелиг Начын мөгелер Демир-Хая Самдан (Улуг-Хем), Аян Саая (Барыын-Хемчик) баштаан 23 шилиндек мөге киржип, аразында ачыр-дачыр тудушканнар. Мөгелерни 2 бөлүкке чаргаш, долгандырыг хевирге хүрештирген. Түңнелинде, арткан 8 шыырак шилиндек мөгелерниң аразынга 1-ги черге Хартыга мөге Начын-Мерген Ооржак шүглүп үнген. Арзылаӊ мөге Мөңге-Эртине Куулар үжүүрлешкен. 3–4 черлерни Онзагай Ооржак (Сүт-Хөл), Аңчы Ооржак (Сүт-Хөл), 5–6 черни Түметей Ширижик (Сүт-Хөл), Чимит Дүвендей (Чаа-Хөл), 7–8 черни Хүрегечи-Мерген Сундуй-оол (Улуг-Хем), Омак Ооржак (Барыын-Хемчик) олар тус-тузунда алганнар. Шаңналче кирген шыырак 8 мөгеге Чөөн-Хемчик кожууннуң Тыва хүреш федерациязының мурнундан акша шаңналдарын тывыскан.
ТЫВА ХҮРЕШТИҢ ДҮРҮМҮНДЕ ЧАМДЫК ӨСКЕРЛИИШКИННЕР
Январь 13-те Тываның үндезин культура төвүнге республиканың бүгү кожууннарда тыва хүреш чөвүлелиниң удуртур чериниӊ кежигүннериниң киржилгези-биле национал хүрештиң амгы байдалының, ону солун, көрүштүг болдурарыныӊ дугайында сүмележип чугаалашкан. Ужуражылга үезинде тыва хүрештиӊ амгы үеде күш кирген дүрүмнериниӊ чамдык сайгарылгазын кылып, дараазында кезек өскерлиишкиннерни хүлээп алган. Бирээде, амалаар чорукту күш чок кылыр, эки хүрежип турар мөгелерни деткиири-биле, чедип алган чедиишкиннериниң рейтингизи-биле хүрежирин сайзырадыр, сѳѳлгү 16 мөге аразынга согур шилилге турбас кылыр, Наадым хүрежинге Россияның өске булуңнарындан база даштыкы күрүнелерден мөгелерни хүрештирбес, удурланыкчызы-биле хүрежиринден ойталап, аай-дедир дезер таварылгада, тудушту халдап хүрежип турар мөгеге бээр, кандыг-бир маргыш, шош-содаа үндүрген болза, 3, 6, 12 айга чедир хүрежир эргезин казыыр, бо чылдыӊ Май 9-туӊ хүрежинге мөге бүрүзү бөрттүг турарын чедип алыр, мөге салыкчызының эргелерин бедидер, күштелдирер, аныяк болгаш чаш мөгелерге рейтинг сагывас дээн чижектиг өскерлиишкиннерни киирип бадылаан. Удуртур чѳвүлелдиӊ кежигүннери тыва хүрештиӊ дүрүмүнге дараазында өскерилгелерни киирип, чаартып бадылаан соонда, чонга таныштырарын дугурушкан.
База тыва хүрештиӊ Удуртур чөвүлели январь 21-де Каа-Хем кожууннуң шаңналы дээш тыва хүреш маргылдаазындан эгелеп «Алдын содак-шудак» деп чаа төлевилелди боттандырып эгелээр. Ол ышкаш тыва хүреш Россияда допинг чок, эки сайзыралдыг спорттарның даңзызынче кирип турарын Тываныӊ Спорт яамызы дыңнаткан.
ХОСТУГ ХҮРЕШ
«Херел» спорт өргээзинге бо чылдың февраль айда Кызылга болур Сибирь девискээриниң бирги черинге киржир эрге чаалап алыры-биле, 18 харга чедир оолдар аразынга республиканың бирги чери дээш хостуг хүреш маргылдаазы январь 5–7 хүннеринде 100 хире мөгелерниң киржилгези-биле болуп эрткен. Боттарының килдеринге дараазында мөгелер 1-ги черлерни ээлеп, деңзи аайы-биле тиилекчилер болган: 45 кил- ге – Найыр Ооржак, 48 килге– Чингис Сарыглар, 51 килге – Аяс Монгуш, 55 килге – Эртине Иргит, 60 килге – Ай-Чурек Сундуй-оол, 65 килге – Айыс Сагды, 71 килге – Артына Монгуш, 80 килге – Доржу Бады-Чимит, 92 килге – Айдаш Сережикбей, 110 килге – Максим Ооржак. Ук маргылдаага 1–3 чедир шаңналдыг черже кирген мөгелер улаштыр Сибирь девискээриниң бирги чери дээш маргылдааже белеткенип кирипкеннер.
2023 чылда Россияның хостуг хүрешке бичии оолдардан хоочун мөгелерге чедир 43 девискээр аразынга тыва хостуг хүреш мөгелери төөгүде бир дугаар эң-не шыырак 5 девискээр санынга төлептиг болганын Россияның спортчу хүрештер чөвүлелиниң рейтинг талазы-биле үндүрген түңнелдери бадыткаан.
ХООЧУННАР АРАЗЫНГА ШЫДЫРААНЫҢ ТИИЛЕКЧИЛЕРИ
Тываның күрүне университединиң Гроссмейстер аттыг шыдыраа клувунга январь 8-те республиканың хоочуннар аразынга шыдыраа маргылдаазы болуп эрткен. Маргылдааның кол сорулга- зы – шыдыраага Сибирь девискээрниң хоочуннар аразынга киржир эрге дээш тулган чемпионну илередири болур. Бо шыдыраа маргылдаазынга хоочуннар бедик тура-соруктуг, идепкейлиг киришкеннер. Түңнелинде, эр улус аразынга 1-ги черни Сергей Куулар, 2-ги черни Олег Дамбиев, 3-кү черни Иван Күжүгет алган. Херээжен улус аразынга 1-ги черни Лидия Шойдак, 2-ги черни Светлана Ондар, 3-кү черни Малина Монгуш алганнар. Бо хүннерде тиилекчилер Сибирь девискээриниң чемпионадынга белеткенип турар.
БИЧИИ ШЫДЫРААЧЫЛАР
Январь 13-те Кызылдың немелде өөредилге төвүнге хоорайның бирги чери дээш 9 харга чедир оолдар, уруглар аразынга шыдыраа маргылдаазы болуп эрткен. Маргылдааның түңнелинде тиилекчилер илерээн. Оолдар аразынга 1-ги черни Даши Ховалыг, 2-ги черни Андрей Чагар-оол, 3-кү черни Тамерлан Ондар болган. Тиилекчилер шупту Немелде өөредилге төвүнүң шыдыраачылары. Уруглар аразынга 1-ги черни София Самойлова (НӨТ), 2-ги черни Кира Ондар (3 дугаар школа), Алдын-Сай Лакпажап (НӨТ) тиилекчилер болганнар. Маргылдааның эрттирикчилери бичии шыдыраачыларга, оларның тренер башкыларынга спортчу чедиишкиннерни күзеп, база ол ышкаш, ада-иелерге, маргылдааның деткикчилеринге өөрүп четтиргенин илереткен.
Алексей ЧАМБАЛ-ООЛ.
Авторнуң тырттырган чуруктары.
“Шын” №3 2024 чылдың январь 17