Чайгы дыштанылга дооступ, чаа өөредилге чылы эгелээринге чедир санныг хонуктар арткан. Школачыларлыг, сургуулдарлыг, студентилерлиг ада-иелер ажы-төлүн чаа өөредилге чылынга белеткеп, идик-хеп болгаш өөренир дериг-херекселдерни саттынып эгелээн.
Оон аңгыда, өөредилге черлери чаа өөредилге чылында уруглар хүлээринге чайны өттүр белеткенген. Чамдык өөредилге черлери белен, а бир чамдыызының септелгези адакталып турар.
Бо хүннерде Тывада 432 өөредилге албан чери ажылдап турар. Оларның 226-зы уруглар сады, 171-и школалар, 16-зы ортумак өөредилге черлери, 20-зи немелде өөредилге черлери кирип турар. Үстүнде сан-түңче культура болгаш спортка хамаарышкан албан черлери кирбейн турар дээрзин сагындыраал.
Чамдык өөредилге черлериниң чаа өөредилге чылынга белеткели – 96 хуу. «Өөредилге» национал төлевилелдиң ачызында Сарыг-Септиң «Родничок» уруглар сады, Сукпак ортумак школазының одалга системазында септелге, Черби ортумак школазының котелун солаан, Шуурмак ортумак школазының шалазын бүрүнү-биле чаарткан.
Үстүнде ады кирген өөредилге черлеринде септелге ажылдары бо хонуктарда доостур. Ооң-биле чергелештир кышка белеткел ажылдары база чоруп турар. Тывада 330 өөредилге албан черин автономнуг котельнаялар-биле одап турар. Одаар ыяш болгаш хөмүр-дашты шупту өөредилге черлеринче сентябрь 1-ден эгелеп сөөртүп эгелээр.
Өөренир ажы-төлдүг авалардан кандыг белеткенип турарын сонуургадывыс.
Кызыл кожууннуң Кара-Хаак сумузунуң чурттакчызы, хөй ажы-төлдүг ава Ай-Кат Сарыглар: «Үш ажы-төлдүг бис. Улуу бо чылын Томск хоорайның суг транспортунуң колледжизинче дужаап кирип алды. А ортунувус бо чаа өөредилге чылында бирги класска өөренип кирер. Найысылалче көжер деп турар болгаш, Кызылдың 12 дугаарлыг школазынче бижидип алган бис. Хеймеривис ам-даа уруглар сады баар. Өөредилге чылы эгелээр бетинде чүгле бис эвес, а өске-даа ада-иелер ажы-төлүнүң идик-хевин, өөренир херекселдери дээш сагышсырап тур боор. Биске бо чылын эң-не хөй чарыгдал болгаш күш үндүрер киживис бирги классчывыс деп санап тур бис. Ынчангаш баштай ол киживисти ыяк белеткедивис. Томскуже өөренип чоруур сургуулувусту база белеткээр бис. Ол кижиге база дөмей-ле чаа хоорайга, өөредилге черинге тургустунуп алырынга эвээш эвес акша-төгерик, кичээнгей херек-тир ийин. Ам бо шакта ол дээш сагышсырап, дүвүреп тур бис. Адактың соонда хеймеривисти уруглар садынче белеткээр бис.
Уругларга тускай көрдүнген пособие бары ада-иелерге, ылаңгыя бис ышкаш, хөй ажы-төлдүг өг-бүлелерге кончуг улуг деткимче-дир. Ол пособие чок болза, чаңгыс өөреникчини безин школаже четчелеп киирип алыры дыка нарын айтырыг. Бирги классчы киживисти школаже белеткээринге барык 30 хире муң рубль үнген».
Сүт-Хөл кожууннуң Суг-Аксы сумузунуң хөй ажы-төлдүг чурттакчызы Артышмаа Ооржак: «Беш ажы-төлдүг бис. Эң-не хеймери 6 харлыг оол. Бо чылын школаже киирбес бис. Оол уругну 7 харлапканда өөредирге, эки чорду. Улуг уруувус Кызылдың эмчи колледжизин бо чылын дооскаш, ажылдай берди. Бир чыл ажылдапкаш, келир чылын дээди өөредилге черинче кирер деп планнап турар. Ийи дугаар кызывыс 10 класс дооскаш, бо чылын Кызылдың башкы колледжизинче кирип алды. Ол сургуул киживисче хөй кичээнгейни угландырып турар бис.
Чаа черге тургустунуп алыры ындыг амыр эвес. Кедер идик-хеви, чурттаар чери, ижер-чиир аъш-чеми, өөренир дериг-херексели дээш херек-ле чүве хөй. Эвээш эвес акша-төгерик үнер дээрзи билдингир. Иелээн ажылдап турар-даа болзувусса, акша дөмей-ле чедишпейн баар. Ортун ийи оглувус школачылар. Оолдарга кыстарга көөрде, чарыгдал черле чүгээр болурун эскерип чор мен. Ылаңгыя элээди оолдарга колдуунда спортчу, ойнап кедер хептер садары чугула. Өөренирде, эрткен чылгы формазын кедиптерлер. Амдыызында формазы бичиилевээн, ол эки болуп тур».
Өске-даа чугаалашканым ада-иелер база шупту чаа өөредилге чылынга ажы-төлүн белеткеп кирипкен. Өөредилге эгелээринге чедир санныг хонуктар арткан болгай.
Айдың ОНДАР.
“Шын” №64 2024 чылдың август 24