2025 чылда Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг “Өг-бүлениң шыгжамыры” губернатор төлевилелин чарлаан. Бо төлевилелди ооң мурнунда боттандырып турган “Улусчу картофель” төлевилелге деңнээрге, алыс сорулгазын делгемчиткени илдең. “Өг-бүлениң шыгжамырында” чүгле картофельди эвес, янзы-бүрү ногаа аймаан тарып өстүрүп турар хууда дузалал ажыл-агыйларынга деткимчени көргүзери база көрдүнген. Улуг кичээнгейни хөй ажы-төлдүг болгаш тускай шериг операцияның киржикчилериниң өг-бүлелеринче угландырган. Ниитизи-биле 200 ажыг санныг өг-бүлелер “Өг-бүлениң шыгжамыры” губернатор төлевилелинде хаара туттунган. Бо төлевилелди боттандырарын Көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем яамызы, Күш-ажыл болгаш социал политика яамызы харыылап турарлар.
Бо чылдың чазын 24 хууда дузалал ажыл-агыйларынга картофель үрезинин дуза кылдыр берген. Олар 112,2 га черге картофель үрезинин тараан. Хууда дузалал ажыл-агыйларының картофель шөлүнүң 70 ажыг хуузу суггаттыг. Көдээ ажыл-агый яамызының медээлери-биле алырга, сентябрь айда Барыын-Хемчик, Таңды, Чаа-Хөл кожууннарда губернатор төлевилелиниң киржикчилери картофельдиң 22,9 га (ниити шөлдүң 20 хуузу) шөлүнде дүжүдүн сентябрь ортаа үезинде ажаап ап, 187 тонна картофельди өг-бүлелерниң шыгжамырынга аппарып урган. Ортумак дүжүт бир гадан 82,1 центнер болган. Ук кожууннарда дүжүт ажаалдазы бо хүннерде адакталып турар.
Бай-Тайга кожуунда Мөңгүн-Даш Мөңгениң тарып өстүрген картофелиниң дүжүдү 1 гадан 105 центнер болган. Ол дээрге бедик көргүзүг. Мөңгүн-Даш Мачкович 16 га ажыг шөлге картофельди тарып өстүрген. Дүжүдүн шуптузун ажаап аптарга, бо көргүзүг көвүдей-даа бээр чадавас. “Өг-бүле шыгжамыры” губернатор төлевилелиниң Бай-Тайга кожуунда база бир киржикчизи Сарыг-оол Бышкак 6,5 га шөлде картофелин ажаап алган. Дүжүдү бир гадан 85 центнер.
Губернатор төлевилелиниң кол сорулгаларының бирээ- зи – бажың чанында участокка огород ажыл-агыйын сайзырадыры. Чүге дээрге бажың чанында огородка картофельден аңгыда, огурец, помидор, капуста дээш хүн бүрүде аъш-чемге хереглелдиң ногаазын тарып өстүрүп болур. Ногаа аймаа янзы-бүрү бүдүмелдер-биле байлак болгаш, кижиниң кадыынга ажыктыг. Ажы-төлдү ажыл-ишке өөредиринге болгаш чаңчыктырарынга дыка салдарлыг. Огородка ногаа суггарып, ажаап ажылдап тургаш, уруг-дарыг шимчээр болгаш, кадыы дадыгар, телефон болгаш телевизор көөрүнден чардыгар дээрзин шинчилелдер бадыткаан. Чанында огородта ногаа тарып өстүрүп каан, янзы-бүрү өңнерлиг чечектер девискээрин каастаан бажыңнарда эрес-кежээ, ажыл-ишке кызымак өг-бүлелер чурттап турарын кижилер хүндүлел-биле эскерер боор.
Ындыг өг-бүлелер Чаа-Хөл кожуунда хөй. Ногааны, чечектерни тарып өстүрүп турар өг-бүлелер аразынга “Дүжүт–2025” мөөрейни чарлаан турган. Ооң түңнелин үндүрери-биле тускай комиссияның кежигүннери өг-бүлелерниң бажыңнарының девискээрин, чанында огородтарын барып көрген. Ооң соонда шылгарааннарны тодарадып үндүрген, оларны шаңнап-мактаан, номинациялар аайы-биле шаңналдарны тывыскан, акша шаңналдарын берген.
“Дүжүт–2025” мөөрейниң бирги шаңналынга Светлана Оскуровна Канзан, ийиги шаңналынга Орланмаа Хөкпеш-ооловна Хунай-оол, үшкү шаңналынга Саяна Салчаковна Ондар төлептиг болганнар.
«Шимелделиг каазы» номинацияга Маргарита Кыргысовна Алдай, «Эстетиктии» номинацияга Людмила Кадр-ооловна Гуляева, «Интернет-бадылаашкынның тиилекчизи – 2025» номинацияга Мила Билдин-ооловна Кечил-оол, “Байлак дүжүт” номинацияга Арина Маадыр-ооловна Чамбал, “Чечектерлиг сад” номинацияга Ульяна Дарын-ооловна Кассыга олар шаңналдыг черлерни ээлээннер.
Өг-бүлениң дузалал ажыл-агыйын социал керээ дузазы-биле хөгжүдүп турарлар Чаа-Хөл кожуунда бар. Оларның бирээзи Людмила Сырбыкай. Ногаа аймаа тарып өстүреринге Людмила Мадар-ооловна байлак арга-дуржулгалыг. Ынчангаш ногаа тарып өстүрериниң хемчээлин улгаттырар деп шиитпирлээн. “Россияда ажыл” кадрлар төвүнүң Чаа-Хөл кожуунда салбырынга билдириишкинни кииргеш, социал керээни чаргаш, ооң деткимче акшазы-биле ногаа тарып өстүрер ажылга херек мотокультиватор, теплица дээш өске-даа дериг-херекселди садып алган. Людмила Мадар-ооловна оларны ажыглап, кызымак ажылдап чайлаан түңнелинде ногаазы бедик дүжүттү берген. Байлак дүжүдүн ногаажы өг-бүлезиниң шыгжамырында шыгжап ажааган, төрелдери, эш-өөрү, кожалары-биле үлешкен. Людмила Мадар-ооловна бодунуң арга-дуржулгазын ногаа тарып өстүрер күзелдиг кижилерге дамчыдып берип чоруур.
Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгның саналы-биле боттандырып турар “Өг-бүле шыгжамыры” төлевилелдиң салдары-биле өг-бүлелерниң бажыңнарының чанында чер участоктарынга огород, сад ажылы улам хөгжүүрүн төлевилелдиң 2025 чылда чедиишкиннери көргүскен.
Ш. ЛОПСАН.
Чурукту соцчеткилерден хоолгалаан.
“Шын” №38 2025 чылдың октябрь 2