Амгы үениң чаа технологиялары кижи бүрүзүнүң хүн бүрүде ажыл-амыдыралынга ажыглап чоруур чарылбас кезээ апарган. Ооң дузазы-биле чуртталга бүрүнү-биле өскерлип турарын амыдырал көргүзүп турар.
Сөөлгү чылдарда харылзаа экономиканың эң-не шимчээшкинниг, хөгжүлделиг адырының бирээзи апарган. Эрткен 2021 чыл Тывага база чурагайлыг чаартылгалар-биле онзагай чыл болган. Республиканың харылзаа албан черлериниң саарылгазы 9,8 хуу өскен, ооң түңү 3 млрд рубль болган. Чурттакчы чонга төлевирлиг телекоммуникациялыг хереглелдиң кезээ 48,7 хуу өскен. Харылзаа адырынга киириштирген инвестицияларның хемчээли 457,5 млн. рубль болган.
Соталыг харылзаа база бедик темпилиг хөгжүп эгелээн. Баазалыг станциялар саны 2257 четкен, оларның 282-зин 2021 чылда тургускан. 4-кү салгалдың соталыг харылзаазы-биле республиканың девискээри 82 хуу коштунган, ол дээрге 124 чурттакчы черлерлиг пунктулар болгаш барык 330 муң кижи азы чурттакчы чоннуң 98 хуузу-дур.
Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг республиканың чурагайлыг хөгжүлдезинче улуг кичээнгейни салып келгенин демдеглеп калза чогуур. Ылаңгыя «Харылзаада бис» губернатор төлевилели онза чедиишкинниг боттанып турар. Чаңгыс-ла 2021 чыл дургузунда безин ырак-узак, чедери берге 7 сумуга соталыг харылзааны кошкан. Ол дээрге Чаа-Суур, Ак-Чыраа, Элдиг-Хем, Аяңгаты, Хөнделең, Шаңчы, Хөлчүк суурлар-дыр. Ам-даа 21 сумуга тургузары көрдүнген. Ынчап кээрге республикага соталыг харылзаа чок суур турбас боор-дур.
Ооң-биле чергелештир республикада «Информациялыг инфратургузуг» федералдыг төлевилел-биле социал адырның албан черлерин дүрген ажылдаар интернетке кошкан. Бо хүнде 122 чурттакчылыг черлер – республиканың чурттакчыларының 97 хуузу (326,4 муң кижи) база 98 оран-сава интернетти ажыглап турар.
Бо төлевилел федералдыг бюджеттен 260 млн. рубль инвестицияны киириштирер арганы берген.
Дараазында 2022 чылда GRON технологиязы-биле оптиктиг харылзаа тудуун чорудары планда көрдүнген. Ак-Довурак, Шагаан-Арыг, Чадаана, Туран хоорайлар база Чаа-Хөл, Суг-Аксы, Тээли, Кызыл-Мажалык, Хандагайты, Мугур-Аксы, Сарыг-Сеп, Бай-Хаак, Тоора-Хем, Эрзин, Самагалдай суурларның чурттакчыларынга дүрген ажылдаар инернетти кожар арга бар.
Эптештирилге суд участоктарынга чурагайлыг чаартылгалар уламчылаар. Оларны федералдыг шүүгү черлери-биле бир деңге, чаңгыс аай камгалалдыг информастыг шөлдү тургузары-биле, РФ-тиң «Правосудие» күрүнениң автоматчыткан системазынга кожар. Федералдыг бюджеттен киириштирген акша-хөреңгиниң ниити хемчээли 14,2 млн. рубль болган. Ол ажыл 2022 чылда доостур.
Информастыг инфраструктураның чугула кезээ – медээлер ажылдап кылыр төп. Регионалдыг төптүң өрт өжүрер системаларын, электроннуг аппаратураларын шуптузун чаарткан.
Чурагайлыг өскертилгелер талазы-биле күүсекчи болгаш тус чер эрге чагыргаларының 40 ажылдакчызы Россияның улусчу ажыл-агый болгаш күрүне албанының академиязынга (РАНХиГС) өөредилгени эрткен. Чурагайлыг өскерилгелерни боттандырарынга бо специалистерниң өөренип алган билии улуг аргаларны бээр.
Чыл дургузунда 94 социал адырның күрүне болгаш муниципалдыг ачы-дуза черлери электроннуг хевирже шилчээн, ол республикада ачы-дуза черлериниң 56 хуузу-дур. Электроннуг харылзаа таварыштыр күрүне ачы-дуза порталынга дилеглер киирери 348,5 муң чедир көвүдээн (34,5 хуу), муниципалдыг ачы-дуза чедирилгелери – 2,7 муң чедир билдириишкиннер кирген.
Электроннуг хевирге эң-не нептереңгей ачы-дуза хандырылгазынга 3-тен 7 харга чедир уругларга төлевирлер хамааржыр. 2021 чылдың январь 1-ден ук төлевирни алырынга 18152 билдириишкин кирген.
2021 чылда хөй ажыл-чорудулгалыг төптер (МФЦ) таварыштыр 672 муң дилеглерни ажылдап кылган, 2022 чылдан 110 хуу көвей болган.
Хамчыктыг аарыгның уржуундан кызыгаарлаашкыннар турза-даа, МФЦ-лер планнарын ажыр күүсеткен деп болур, 220 муң дилег-билдириишкин планнаан болза, хамаатылардан аңгы-аңгы дилеглиг 223 668 билдириишкинни хүлээп алган.
Үндүрүг албан чери болгаш Пенсия фондузу МФЦ системазынга коштунган. СМС-медээлээшкиннер технологиязы көргүзүглерниң өзүлдезинге улуг салдарлыг болган.
Тываның Баштыңы эрткен чылын бүгү кожууннарга ажыл-агыйжы үнүүшкүннерни кылып тургаш, соталыг харылзаа чок, интернетке коштунмаан сумуларны кичээнгейге ап, ТР-ниң Информатизация болгаш харылзаа яамызынга даалгаларны берген турган, ол ажылдар ам-даа уламчылап турар. Республикага чурагайлыг өскерилгелер, чаартылгалар ам-даа хөгжүүр дээрзинге чигзиниг чок.
Бистиң корр.