ШҮЛҮКЧҮ АЛЕКСЕЙ БЕГЗИН-ООЛ – 75 ХАР
Тываның солун-сеткүүлдеринге Алексей Бегзин-оолдуң баштайгы шүлүктери парлаттынып эгелээрге, ооң онзагай чогаадыкчы аяны көскү болган. Бодалдарны илередириниң өткүт чидии, сөс-домааның бир янзы уран-чечени-биле А. Бегзин-оолдуң шүлүктери номчукчуларның сеткил-сагыжының муңгак, омак-хөглүг, эрес-кайгал хөөннеринге ойнап чораан.
Алексей Сарыгларович Бегзин-оол 1949 чылдың октябрь 28-те Барыын-Хемчик кожууннуң Хѳнделең сумузунуң Буга-Согар-Алаак деп хонашка малчын арат ѳг-бүлеге тѳрүттүнген. Хөй ажы-төлдүг өг-бүлениң уруг-дарыының аразындан Алексей аажы-чаңының орлан-шоваазы, ааскыр-сөскүрү-биле ылгалып чораан. Ооң чугаа-домаа «Тываның аныяктары», «Шын», «Хемчиктиң сылдызы», «Улуг-Хем» солуннарга журналист ажылының салдары болгаш бижээн шүлүктериниң утказынга, сөс-домаанга Бегзин-оолдуң бодунуң шыңгыы негелделии-биле улам чечен-мерген, чидиг кылдыр бизеттинген.
«Болчаг», «Шаанчак», «Челелер», «Шылгалданың үш ужуру» дээш шүлүктериниң өске-даа номнары чырыкче үнген. «Огни Сибири» журналга шүлүктериниң орус дылче очулгалары парлаттынган.
Алексей Бегзин-оол Тыва Республиканың Президентизиниң Хүндүлел бижии-биле шаңнаткан, Тыва Республиканың Культура болгаш туризм яамызының «Литературага болгаш уран чүүлге» шаңналының лауреады.
Алексей Бегзин-оолдуң шүлүк бүрүзү – хуулгаазын угаан-медерел, уран-чечен сөс-домак делегейи. Ооң чогааткан шүлүктери, дүнеки аяс дээрде эмге-санчок сылдыстарның аразында шолбан ышкаш, тыва поэзияның дээжизинде чайынналып чоруур.
БҮҮРЕЛЧИННЕР ШАТТАР КЕЖИР КЫЙГЫРБЫШААН
Самагалдай сарыг чечээ хадаан эвес,
Чалыы назын эрткен-даа бол, кыраан эвес.
Хупуразын! Чаңгыс келген назынымда
Кудук-чайык чаңнап чорааш болур дээн мен.
Эрге-дужаал эдилээр дээш, чүткүвээн мен,
Эңме-тикчок өнчү мал-даа өстүрбээн мен.
Болур болбас сакпай, хоозун чаргы сүрүп,
Бодалдарым кулдандырып, бектетпээн мен.
Он сес харлыг чалыы шаамда ошкап кааным,
Оттуг эъттиг чараш кыстың эрни сооваан.
Бүтпейн барган күзелдерим чиргилчини
Бүүрелчинниг шаттар кежир кыйгырбышаан.
Чаңы багай эмдик аъттың аксы кадыг,
Шатка-белге колуннарым үстү берзе,
Чаңгыс келген назынымда шошкувайн,
Шаап чорааш чарылзымза, чолум болзун.
1990, октябрь,
Ак-Довурак.
* * *
Эъдим-ханым хайнып чоруур тенек шаамда
Эрес-кайгал кызыжактар көрүп алгаш,
Хондур-дүндүр читкилей бээр чордум, сарыым,
“Хонача” деп, ыглап, хүнеп чоргуладың.
Эрте дүшкен кударанчыг күскү шаг дег,
Эрес-кайгал кызыжактар кырып калды.
Сактырымга, чаңгыс сен-не часкы хевээр,
Чалыы шаавыс сагындырып артып калдың.
Хондур-дүндүр читкилей бээр тенек шаамны
Коптаргаштың чоор сен, сарыым, чассыгбайым.
Хорадаанда, сагыш аннып, чылдак кылып,
“Хонача” деп, чөңгээ эреп тургай сен аан.
1993, февраль,
Шагаан-Арыг.
* * *
Арны-бажым изиңнээрин!...
Адым-сывым кымнар сурап,
Хопка-чипке киирер дээн чоор?
Чалыы шаамның дүлгээзини –
Чараш уруг сурас оглун
Ачазынга дөмейин деп,
Адап-сурап орар чоор бе?
Кайы-ла-бир дүжүмеди
“Кара даңзы” тудуп алган,
Эскет чокка эткен аксым,
Эртип чыда хонган черим,
Базым санай хынап, шүүреп,
“Барымдаалар” чыып ор боор.
Арны-бажым изиңнээрин,
Адым-сывым кымнар сурап,
Хопка-чипке киирер дээн чоор?
1994, ноябрь,
Шагаан-Арыг.
* * *
Хөмден кылган көгээржиимде шиме доңу
Көдүргеним кундага хөлбеңейнип,
Чедишкен ирт кудуруунуң чаа сыстып,
Чечектиг чай алдын күсче шилчип турда,
Чырык черден чарлыр хүнүм болчаа кээрге,
Чыраа-Борам бажын савап туруп калыр...
Өртемчейге түрү када аалчы-даа бол,
Өктерээним – аксым-кежии, чолум ол дээш,
Түренчиг бол, чурттаксанчыг төрээн черден
Түлээн терек бүрүзү бооп хадый бээр мен.
Ырызын-даа, ыызын-даа деңге сөңнээн
Ынак черим довураа бооп хуула бээр мен.
1995, июль.
Шагаан-Арыг.
«Шын» №82 2024 чылдың октябрь 26