Тыва Республиканың Чазааның 2023 чылдың ноябрь айның 1-де үндүрген доктаалы ёзугаар 2024 чылда 16,3 муң тонна тараа аймаан, 18,5 муң тонна картофельди, 3,8 муң тонна ногаа аймаан тарып өстүрер сорулга салдынган. Тываның кааңдаачал агаар-бойдузунуң байдалынга ол белен эвес үүле-херек боору чугаажок.
Республиканың Көдээ ажыл-агый яамызы ол сорулганы күүседири-биле ажылды эрткен күзүн-не эгелээн деп болур. “2024 чылда Тыва Республиканың девискээринге часкы хову ажылдарын организастыг эрттирериниң хемчеглериниң дугайында” дужаалды ТР-ниң Көдээ ажыл-агый яамызы 2023 чылдың ноябрь айның 21-де үндүрген. Ол дужаалда 2024 чылда часкы хову ажылдарын организастыг эрттирериниң хемчеглерин баш бурунгаар планнаан, орук картазын тургускан.
2024 чылда часкы хову ажылдарын ниитизи-биле 44,5 муң га шөлге чорудар, ооң иштинде 4,3 муң га черге хөй чылдыг сигеннерниң үрезинин чаштырар. Мал чеминге ажыглап болур люцерна- ны – 3,4 муң, эсперцетти — 0,9 муң, кострецти – 0,05 муң га шөлге. 40,2 муң гага тараа үрезинин чазын чаштырар. Картофельди 2,7 муң га, ногаа аймаан 0, 444 муң га черге тарып өстүрер. Часкы хову ажылдарын 141 ажыл-агыйлар чорудар.
Агаар-бойдустуң байдалын болгаш агротехниктиг хуусааларны барымдаалап, тараа аймааның үрезинин чаштырарын май 3-те эгелээш, июнь 10 үезинде доозар, а мал чеминге ажыглаар сиген аймааның үрезинин май 10-да чаштырып эгелээш, июнь 20 үезинде доозар ужурлуг. Картофельди болгаш ногаа аймаан май 10–июнь 15 хүннери хуусаада олуртур.
Часкы хову ажылдарынга шаптараазынныг бооп болур бергедээшкиннер база бар. Ол дээрге акшаландырыышкын, үрезин болгаш кывар-чаар чүүлдер садып алыр дээш өске-даа чамдык айтырыглар. Федералдыг болгаш регионалдыг бюджеттерден акшаландырыышкын бо чылда 3 хууга азы 1,9 сая рубльге эвээжээни часкы хову ажылдарынга белеткелге, оларны чорударынга эки эвес салдарлыг болганы чугаажок.
Көдээ ажыл-агый яамызының медээлери ёзугаар, май айның 27-ниң хүнүнде байдал-биле алырга, хову ажылдары чорудар ниити шөлдүң 40 хуузунда черни аңдарган, тараа болгаш мал чеминиң культураларының үрезининиң 1,8 муң тонназын азы 41 хуузун республикаже киир сөөрткен. Бай-Тайга, Өвүр, Тес-Хем, Эрзин кожууннар май 27-ге чедир үрезин сөөртүп албаанын Көдээ ажыл-агый яамызының медээлеринде айыткан. Чижээлээрге, Кызыл кожууннуң ажыл-агыйлары кожа регионнардан садып алганы үрезинни июнь айның 1-ге чедир сөөртүп алырын планнаан. А Каа-Хем биле Барыын-Хемчик кожууннар тараа болгаш мал чеминге ажыглаар сигеннер үрезинин кожа регионнардан садып алгаш, шуптузун сөөртүп алган.
Бо чылдың май 24-те байдал-биле алырга, суггаттыг шөлдерниң 6 хуузун суггарган. Бай-Тайга, Өвүр, Чеди-Хөл болгаш Таңды кожууннарда суггатче кирбээн дээрзи Көдээ ажыл-агый яамызының медээлеринде айыттынган.
Май 27-де байдал-биле алырга, часкы хову ажылдарының темпизи республикада ниитизи-биле оожум. Часкы хову ажылдарын июнь айның 15 үезинде доозары-биле суму болгаш кожууннар чагыргалары-биле кады Көдээ ажыл- агый яамызы чогуур хемчеглерни ап чорудар ужурлуг.
Часкы хову ажылдары кандыг чоруп турарын республика болгаш кожууннар деңнелинге сайгарбайн, тодаргай ажыл-агыйлар аайы-биле алыр болза, тараажылар болгаш ногаажылар шудургу ажылдап турар.
Кызыл кожуунда Г.А. Кимниң тараачын-фермер ажыл-агыйында часкы хову ажылдары кидин түлүк чоруп турар. Тарылга шөлүн болбаазыраткаш, картофель үрезинин, ногаа өзүмнерин олуртуп эгелээн.
Улуг-Хем кожуунда Арыг-Үзүү сумуда “Оргаадай” көдээ ажыл-агый кооперативи бо часкы хову ажылдарын өй- шаанда болгаш эки шынарлыг доозарынга магадылал барын кожууннуң чагыргазының даргазы Буян Балбак бодунуң арынында бижээн. Бо кооператив 1100 гектар черге тараа аймаан тарып өстүрер. Май 22-ге чедир 250 га шөлге кызыл-тас, 150 гага арбай үрезинин чаштырган. А ол дээрге шупту тараа шөлүнүң барык чартыы-дыр.
Барыын-Хемчик кожуунда Аяңгаты сумуда ногаажы Чечекей Ооржак бичии уруглар сады биле школаны картофель, ногаа аймаа-биле хандырар керээни чарган. Ооң ажыл-агыйында картофель үрезини курлавырлаттынган, ногааларның өзүмнерин чылыг черде тарып өстүрүп алган. Картофель тарыыр шөлдү Чечекей Эник-ооловна амгы үеде суггарып турар.
Ат-сывын адаанывыс кижилер ышкаш кызымак ажыл-ишчилерниң хүн бүрүде ажылындан чүү хире дүжүт өстүрүп алыры хамааржыр болгай. Оларның бөгүнгү ажылы — келир күскү дүжүттүң магадылалы.
Ш. МОҢГУШ белеткээн.
Чурукту интернеттен алган.
“Шын” №39 2024 чылдың май 29