Массалыг информация чепсектериниң аразында чонга медээ чедиреринге эң-не күштүг чепсек – телевидение. Аңаа амгы үеде интернет четкизи адааннажылганы тургузуп турар-даа болза, телевидениеге албан ёзузу-биле дамчыткан үндезинниг шын медээлерге чон бүзүрээр апарган дизе, частырыг болбас. Мында солун-сеткүүлдерниң ролюн бичии-даа кудуладыр көрген ажыы чок. Оларның кылган ажылы дөмей-ле күштүг. Чүгле парлалгаже солунну белеткээринге үе негеттинери-биле болган чүүлдү ол-ла черинден, ол-ла шакта дүрген дамчыдып шыдавазы-биле телевидениеге ойнадып ап турар.
Тыва Республикада регионнуң чазааның тургусканы ёзугаар “Тува 24” телеканал ажылдап эгелээнден бээр 10 чыл ажа дүжүп турар. Амгы үеде Тывада кара чаңгыс бодунуң программаларын спутник дамчыштыр эфирже үндүрүп турар телеканал болуп турар. Оон аңгыда, “Тува 24” федералдыг ОТР телеканалдың партнёру.
Бо хүнде “Тывамедиахолдинг” ПБ-де “Тува 24” телеканал кол черни ээлеп турар. Ооң чогаадыкчы коллективинде 21 кижи эп-найыралдыг ажылдап турар. Чаа-ла 10 чыл ажып турар телеканалга кыска үе дургузунда көрүкчүлерниң сонуургалын чаалап алыры ындыг-ла белен эвес. Ынчалза-даа бо телеканал дыка дүрген көрүкчүнү бодунче хаара тудуп шыдапкан. Тыва Чазактың болгаш холдингиниң удуртулгазының салган сорулгаларын боттандырары-биле ында ажылдап турар коллективтиң тура-соруу күштүг, кылган ажылынга бердингени багай эвес түңнелдерге чедирип турары көскү чижек.
“Тува 24” хүннүң-не федералдыг ОТР каналга үнер медээ-тайылбырлыг программалардан аңгыда, аңгы-аңгы темаларга дамчыдылгаларны, тускай репортажтарны белеткеп, оларны социал четкилерге, 21 дугаар кнопкада кабельдиг телевидениеде үндүрүп турар. Амгы үеде “Тува 24” телеканал регионнуң бүгү яамылары болгаш өске-даа албан организациялары, кожууннары-биле быжыг харылзаалыг кады ажылдажылганы доктаамал чорудуп турар. Ындыг болганындан ажыл-агыйның кайы-даа адырынга чугула айтырыгларны яамы-ведомстволарның төлээлери “Тува 24” телеканалга келгеш, дорт эфирлерге киржип, чонче үндүр тайылбыр ажылын чорудуп турарын көрүкчүлер үнелээр апарган.
Бо хүнге чедир “Тува 24” телеканалдың үндүрген 100 ажыг программазының аразында “Интервью дня”, “Регион 17”, “Азбука красоты”, “С психологом о главном”, “Буддийский путь”, “Православный взгляд”, “Спорт”, “От всей души” деп хөгжүмнүг байыр болгаш өске-даа дамчыдылгалар көрүкчүлерниң четтикпейн манаар дамчыдылгалары болу берген. Ынчангаш хүнден хүнче телеканал сайзырап, боттарының көрүкчүлериниң үзел-бодалдарын, санал-оналдарын дыңнап, олар-биле доктаамал харылзаа тудары-биле 2023 чылдың ноябрь 1-ден тура “Народ спрашивает” деп төлевилелди эгелээн. Тываның чурттакчылары ол дамчыдылганы ажыглап, дүвүредип турар чидиг айтырыгларны көдүрүп, ону шиитпирлеп алырының аргаларын сүмелеп турар. Шак ынчалдыр Чазак болгаш чон аразынга удур-дедир билиишкинни тургузар “көвүрүгнү” телеканал тургузар аргалыг болганын демдеглээри чугула. Шак ол дамчыдылгаже чазак-чагырга, яамы-ведомстволарның удуртукчуларын киириштирип, чоннуң айтырыгларынга дорт харыы бээр арганы тургусканы, ниити хөгжүлдеже демниг чүткүлдүг болурунга дыка улуг дузалыг болуп турар.
План езугаар үнүп турар темалыг дамчыдылгалардан аңгыда, неделя санында культура, социал адыр, аныяктар делегейи, өг-бүле, патриотизм, ТШО дээш өске-даа темаларга тускай репортажтар, сюжеттер, аңгы-аңгы деңнелдиң эксперттери-биле интервьюлар кабельдиг телевидение болгаш социал четкилерге, бодунуң сайтызында үргүлчү үнүп турар. “Тыва 24” телеканалдың шак ындыг аргалыг болганы республика девискээринде болуп турар болуушкуннарны чүгле Тываның чурттакчыларынга эвес, өске-даа регионнарда болгаш иштики-даштыкыда чурттап турар чаңгыс чер чурттугларывыска төрээн чурттунда чүү болуп турарын билип, дыңнап, көрүп алыр арганы берип турар.
Амгы үеде телеканалдың дамчыдылгаларының аразында “Спорт” эң-не хөй көрүкчүлерни хаара тудуп турар. Ону маргыш чокка интернет четкизинде көскү, ылаңгыя хүрештерни эфирге дорт дамчыдып турар үеде 100 муң ажыг кижи ону сонуургап, көрүп турар. Ол дамчыдылгаларны белеткеп турар корреспондент Эрес Монгуштан бодунуң бодалын айтырарывыска, мынчаар харыылаан:
– 2021 чылдың апрельден тура бир дугаар шенелде программа үнген. Ооң адынга хамаарыштыр удуртулгавыс үр боданмаан-даа, “Спорт” деп адаан. Көргүзер чүүлдер-ле хөй турган. Дамчыдылганың бирги аалчызы Тывада билдингир карате тренери Чингиз Алиев болган. Улаштыр бокс, уран чогаадыкчы гимнастика дээш улажып чорупкан. Эгезинде, дамчыдылга бүрүзүнге спорттуң бир-ле хевиринге аналитика-тайылбырлыг кезектиг болурун кызыдып турган бис. Тывага спорттуң эштир хевириниң дугайында видеоматериалды интернетке салырывыска, ону көрген улустуң саны хенертен көвүдеп келген. Ынчан көрүкчүге артык тайылбыр кылырга, чалгааранчыг апаар дээрзи билдине берген. Ынчалдыр бодумнуң үнүм болгаш чугаалаар чүүлүмнү кезээде эдип, дамчыдылга бүрүзүнге шыңгыы белеткенип эгелээн мен.
Баштайгы дээрезинде дамчыдылганың үези 15–20 минутадан көвүдевес турган. Ол кыска үеде бир спорттуң хевиринге хамаарыштыр делгереңгей тайылбыр чорудары болдунмас болу бээрге, өске коллегаларымның материалдарын чыып тургаш, чаңгыс дамчыдылгага алдарлыг спортчуну таныштырбышаан, Тывага чооку үеде кандыг спортчу хемчеглер болурунуң дугайында болгаш Россия болгаш делегей чергелиг маргылдааларда республиканың спортчуларының чедиишкиннерин чугаалаар аргалыг болу бердим.
Чоорту камера-биле тырттырарын операторлар коллегаларымдан өөренип алгаш, спортчу хемчеглерже бодум камералыг чорупкаш, интервьюларны албышаан, хемчегни тырттырып турар апардым. Ынчалдыр бо хүнге чедир 100 ажыг “Спорт” деп дамчыдылганы белеткевишаан, “Звезда Кызыла” радиоэфирде медээлерни белеткеп турар мен. Үш чыл чартык үе дургузунда студиявыска карате, бодибилдинг, пауэрлифтинг, брэйкинг, чиик атлетика, хүреш болгаш өске-даа спорттуң хевирлериниң дугайында дамчыдылгалар радиога-даа “Тува 24” телеканалга-даа үнген. Бо-ла ажылдап келгеш, көрүкчүлерниң хөй кезиин аът чарыжы, хүреш, культуризм болгаш тевер-шанчар спорт сонуургадып турар деп эскерер апардым.
Дамчыдылгалар үнген соонда, “Тывада спорттуң сайзыралы шыпшыында үнүп келген-дир” деп таныыр улустан-даа, коллегалардан-даа дыңнаар чордум. Ындыг-даа болза бодум хуумда салган сорулгам – спортче ам-даа хөй кижини хаара тудар, ам-даа чаа-чаа чедиишкиннерже чүткүүр. Ол-ла дамчыдылгаларда киржип турган спортчулардан аңгыда, чаа-чаа арыннарны чонга таныштырары, дамчыдылгаларны чаа салгалдың дылынга хостуг чугаалажып, чараш аялгаларны эдерти салыры база артык эвес деп бодаар мен. Ынчан “Спорт” деп программа “Тыва 24” телеканалдың рейтингизин оон-даа көдүрер дээрзинге бүзүрээр мен.
Сорунза МОНГУШ.
Чуруктарны “Тыва24” телеканалдың архивинден алган.
“Шын” №89 2024 чылдың ноябрь 20