Сентябрь айдан тура Тывада чаа туттунуп турар хөй аал чурттаар бажыңнардан квартираны 2 хуулуг чиигелделиг ипотека-биле банкылар таварыштыр берип эгелээн. Эгезинден тура чугаалап турганы-биле 800 ажыг кижи шак ындыг квартираны ипотекалап алыр аргалыг турган. Бо хүнде байдал кандыг болуп турарының дугайында болгаш өске-даа айтырыгларга РУТ-туң (Регионнуң удуртулга төвү) дорт эфиринге ТР-ниң Тудуг яамызының оралакчы сайыды Чиңгис ХОВАЛЫГ харыыларны берген:
– Бо хүнде 2 хуулуг чиигелделиг ипотека алыры-биле чардынган керээлерниң саны 615 четкен. Чыл төнчүзүнге чедир 800-тү четтикпес боор бис. Ынчалза-даа чиигелделиг ипотека алыр дээш, банкылар-биле керээ чарып, документилерин белеткеп турар улустуң саны 3 муң ажыг кижи чеде берген. Ооң мурнунда банкыларже документилер дужаагаш, чээлини ап болур деп чөпшээрел алырынга чедир 2 неделя херек турган болза, ам 2 хонук дургузунда бо талазы-биле ажыл кончуг дүрген чоруп турар.
– Тывада кандыг банкылар чиигелделиг ипотека талазы-биле ажылдап турар?
– Промсвязьбанк, Росбанк болгаш Ажаалга банкызы (Сбербанк) киржип турар. Оларның аразындан Ажаалга банкызы биле Росбанк идепкейлиг ажылдап, ипотека талазы-биле хөй чээлилерни берип турар. А Промсвязьбанк келир чылдан тура бо талазы-биле ажылдап эгелээр. Ол ышкаш келир чылдан тура ипотека программазынга Россельхозбанк база киржип эгелээр дээрзинге идегеп турар бис. Бо чылын 801 дээрге төнчү сан эвес-тир. Ажаалга банкызы бо талазы-биле ажылды ам-даа уламчылаарынга белен. Бо сан-түң оон-даа немежир дээрзи билдингир. Бо чылдың ипотека бээр талазы-биле план ажып турар-даа болза, улаштыр келир чылче чыла бээрин шупту билзе чогуур.
– Чонну база бир дүвүредип турар айтырыгларның бирээзи – 2 хуу чиигелделиг ипотека программазы 2024 чылдың июнь айда доосту бээр болза, ол хуусаа соонда чиигелделиг ипотека дээш чарган керээзи өскерлип, хуузу улгадыр бе?
– 2 хуулуг ипотека июль 1-ге чедер-даа болза, а чиигелделиг ипотека программазы 20 чыл – 2043 чылга чедир көрдүнген. Бо программаның акшаландырыышкыны федералдыг бюджетте көрдүнүп каан. Мында билип алыр чүүл, чиигелделиг ипотека-биле бажың алган улус 2024 чылга чедир банкыдан алган чээлизин ол-ла хуу-биле төлээр. 2043 чылдан тура банкының бодунуң салган хуузу-биле төлээр апаар. Банкыларның санаашкыны-биле чээлини 20 чылда көрдүнген кылдыр берип турар.
– Чиигелделиг ипотеканы 6 сая рубльдан хөй түңнүг кылдыр ап болур бе, чижээ 9 сая рубльга чедир?
– Ипотека программазында көрдүнгени-биле чээлиниң хемчээли 6 сая рубльдан көвүдевес деп айтып каан. Чүге 6 сая рубль дизе, ол алган чээлини 20 чыл дургузунда төлеп шыдаптар кылдыр санап кааны ындыг. Бо программаже күрүне тодаргай түңнү киирип турар болганда, кызыгаарлаашкынның чылдагааны ында. Бир эвес 9 сая рубльдиң квартиразын ипотека-биле алыксап турар болза, ынчан баштайгы төлээр ужурлуг дадывырны – 3 сая рубльди ол кижи төлээр апаар.
– Ооң мурнунда ипотека-биле бажың садып алган улус, бо чиигелделиг ипотеканы ап болур бе?
– Ийе, болур. Мында кандыг-даа кызыгаарлаашкын чок. Чүгле 15 хууга баштайгы дадывырын төлеп алыр болза, ийи-даа ипотеканы ап болур.
– Баштайгы дадывырның хуузун 2024 чылдан тура 15-тен 30 чедир улгаттырар дугайында Күрүне Думазы хоойлу хүлээп алыр айтырыгны көдүрүп турар. Бо байдал чиигелделиг ипотека программазынга кандыг салдарны чедирип болурул?
– Амдыызында бо дугайында тодаргай харыы бээри болдунмас. Бир эвес шак ындыг хоойлуну хүлээп аптар чүве болза, ынчан чиигелделиг программага өскерлиишкиннерни киирер апаары билдингир.
– Чиигелделиг ипотека программазы-биле дыка хөй улус чээлини ап турар. Бо чылын 600 ажыг, келир чылга чедир 800 ажа бээр дидиңер. Туттунуп турар чаа бажыңнар четчир бе?
– Ниитизи-биле чиигелделиг ипотека программазында көрдүнгени 2272 квартира болуп турар. Келир чылын план ёзугаар 1371 квартираны дужаар дээн. Бо чылдың сентябрь айдан тура 2004 квартира саттына берген, бо хүнде 1184 квартираны садары-биле документилер чыыр, дужаар, банкыдан чөпшээрелди алыр чадада чоруп турар.
Бажыңнар “Мөңгүн”, “Столичный” болгаш Спутник микрорайоннарда туттунуп турар. Оон аңгыда, амгы үеде “Преображенский” микрорайонну тудар инвесторну дилеп турар бис. Чиигелделиг ипотека программазы чүгле Кызыл хоорайда эвес, а бүгү республика девискээринде чоруп турар, 30 ажыг бажыңнар туттунуп турар. Келир чылын 3,4 хөй аал чурттаар бажыңны дужаары планнаттынган, артканнарын – 2025, 2026 чылдарда. Бир эвес келир чылын ипотека алыр болза, квартиразынче 2027, 2028 чылдарда чурттап кирер апаар.
– Чеже тудуг компаниялары ажылдап турарыл?
– Амдыызында алды. База бир тудуг компаниязы аккредитация алыр, тус черниң бот-башкарылгазындан чөпшээрел алыр болгаш дугуржулга чорудар ажылды чорудуп турар. Бүгү документилери бүде бээр болза, ынчан ол база бажыңнарны тудуп кириптер.
– Бажыңнарның шынарынга хамаарыштыр чүнү чугаалап болур силер?
– Бажың бүрүзү бадылап каан төлевилел ёзугаар туттунуп турар. А ол төлевилелди экспертиза хынааш, эрттирер. Ооң соонда тудуг чорударынга чөпшээрелди алыр. Ол чөпшээрелди тус черниң бот-башкарылгазы бээр, тудуг төлевилели бүгү негелделерге дүгжүп турарын хынаар. Ол ышкаш тудуг эгелей бээрге, чуртталга оран-сава инспекциязы бүгү көрдүнген нормага дүгжүп турарын база катап хынаар. Түңнелинде, чаа туттунган бажыңны дужаап турда, тус черниң бот-башкарылгазы катап база хынаан соонда, чүгле ынчан хүлээп алыр.
– Чиигелделиг ипотека-биле кайы микрорайонда бажың бир дугаарында дужааттынар?
– Келир чылын чиигелделиг ипотекага дээш “Восток” КХН-ниң туткан бажыңын июль айда дужаар дээн. Август айда бир дугаар 2 хуу-биле ипотека алган чурттакчылар квартиразынче көжүп кирер.
– Чаа квартиралар каш дөрбелчин метрден эгелээн болуп турар? Ооң мурнунда туттунуп турган квартираларның шөлү өске регионнарга деңнээрге, эвээш болуп турган. Ам бо туттунуп турар бажыңнарда квартираларның шөлүн Россияда ортумаа-биле биче хемчээлдиг дөрбелчин шөлге деңнеп көөрүн ТР-ниң Чазак Даргазы сүмелээн болгай. Бо талазы-биле шиитпир хүлээп алдынган бе?
– Бо талазы-биле шиитпир хүлээп алдынган. Амгы үеде бүгү тудугжулар боттарының тудар бажыңнарының төлевилелин киирип тургаш, эң бичиизи-ле 33 дөрбелчин метрден эвээш эвес шөлдүг квартиралар тудуун проектилээш, чөпшээрелди алгаш, бо чылдың төнчүзүнден эгелеп тудуп эгелээр деп турар. Ийе, ооң мурнунда 22, 24, 28, 29 дөрбелчин метр шөлдүг квартиралар турганы шын. Ол бажыңнарны мурнунда кылган шиитпир езугаар тудуп турган. Ынчангаш ол бажыңнар ам туттуна берген болганда, ону өскертир аргавыс чок. Амгы туттунуп турар бажыңнарның шөлү бадылап каан дөрбелчин метрден эвээш эвес болур.
– Чугаавыс төнчүзүнде чүнү немеп болур силер?
– Чиигелделиг ипотека программазы чоннуң чурттаар оран-сава айтырыын экижидип алырынга дыка таарымчалыг болуп турар. Ындыг-даа болза ону чогудуп алыр дээш, чамдык чурттакчылар баштай төлээр дадывыр акшазы чок болганындан, нарын байдалдарга таваржып турар. Ол талазы-биле эки бодамчалыг болуру чугула. Чүге дээрге 33 дөрбелчин метр шөлдүг квартираны чиигелделиг ипотека-биле алырга, айда банкыга төлээр акшазының түңү 16–17 муң рубль болуп турар. А анаа ипотека-биле алырга, айда төлевири 30–40 муң рубль чеде бээр. Ынчангаш чиигелделиг ипотеканы ажыглап, квартира садып ап тургаш, аргалыг болза, эвээш шөлдүг кылдыр алырынче далашпайн, алганнай, улуг шөлдүг квартира алырын кызыдар болза эки. Амыдырал чаңгыс черге турбас, өг-бүле калбарып, кежигүннери чылдан чылче көвүдеп өзерин база бодаары артык эвес.
Карина МОНГУШ.
Чурукту интернеттен алган.
«Шын» №97 2023 чылдың декабрь 20