Журналист болгаш чогаалчы Куулар Аракчааның 100 харын тыва чогаалчылар, ооң чогаалчы салым-чаяанының мөгейикчилери болгаш ук-салгалы бо чылын демдеглеп турар. Ооң юбилейи-биле холбаштыр Тываның библиотекаларынга чогаалчының номнарының делгелгелерин дерип көргүзүп, ооң бижээн чогаалдарының дугайында лекция-беседаларны эрттирип турар.
Чогаалчы Куулар Аракчаа 1922 чылдың июль 15-те Тыва Республиканың Чөөн-Хемчик кожууннуң Дагыр-Шеми сумузунга төрүттүнген. Сес ажы-төлдүг малчын арат Чассыг-оол Кууларның өске уруг-дарыы-биле бир дөмей оглу Аракчаа чажындан-на ажыл-хожулга чаңчыккан, эрес-кежээ оол бооп доруккан. Дагыр-Шемиге тыва бижикти араттарга, оларның ажы-төлүнге “чайлаг школалары” дээр бөлүктерге чайгы үеде өөредип эгелей берген. Мал-маган кадарар дээш өске-даа ажылдар аалынга хөй, чай чок болгаш, “чайлаг школазынче”-даа барбайн, төрүмелинден сонуургаачал Аракчаа, “өттүнчекпей өөрениичел” дээн ышкаш, “чайлаг школазынга” өөренип турган улуг кижилерден, үе-чергези оолдар, уруглардан номчуп, бижип өөренип алган. Тываның революстуг аныяктар эвилелиниң тус чер организациязының даалгазы-биле Дагыр-Шеминиң чурттакчы чонун үжүк-бижикке өөредиринге идепкейлиг киришкен. Аныяктар эвилелиниң ажылынга киржилгези Аракчааның эртем-билигге өөрениринге дөгүм болган. 1948 чылда Кызылга совет-партия школазын дооскаш, комсомолчу болгаш партийжи албан-дужаалдарга ажылдап чораан. 1952 чылда “Тываның аныяктары” солуннуң харысаалгалыг секретарынга томуйлаткан. Шак ынчаар Куулар Аракчааның (документилерге ооң ады фамилиязы кылдыр бижиттинген) салым-чолу журналист ажыл-биле холбажып, чогаалчы салым-чаяаны частып эгелээн.
«Шын» солун
Куулар Аракчаа “Шын” солунга хөй чылдар дургузунда корреспондентилеп, килдистер эргелекчилеп ажылдааш, хүндүлүг дыштанылгаже үнген. Ооң журналист ажылы, агаар-бойдуска ынаа, аңнаарынга хандыкшылдыы чогаалдар бижииринге дыка салдарлыг болган. Ооң бижээн чогаалдарының кол темазы – бойдус болгаш бойдус камгалалы. Куулар Аракчааның чечен чугааларының баштайгы чыындызы 1958 чылда «Кажар сыын» деп ат-биле чырыкче үнген. Ооң соонда “Алдын чуурга”, “Сыынак”, “Кара-Ашактың кускуну” дээш ниитизи-биле чеди номну Куулар Аракчаа бижээн. Олар амгы үеде ховар номнар. Чогаалчының шупту чогаалдарының чыындызының үндүрүлгезин амгы ук-салгалы белеткеп турар.
Куулар Аракчааның ажы-төлү болгаш оларның уруг-дарыы өгбези чогаалчының 100 хар юбилейинге тураскааткан ужуражылганы ооң төрүттүнген хүнү июль 15-те организастап эрттирген. Чооду Кара-Күске, Николай Куулар, Александр Шоюн дээш өске-даа чогаалчыларны, Куулар Аракчааның чогаалчы салым-чаяанының мөгейикчилерин чалаан.
“Шын” солуннуң көдээ ажыл-агый килдизинге Куулар Аракчаа-биле кады ажылдап чораанын Кара-Күске Чооду төөгүп берген. Чижээлээрге, республиканың чаңгыс орус хойжузу, Балгазынга “Революцияның чалбыыжы” совхозтуң малчыны Социалистиг Күш-ажылдың маадыры Иван Сафоновтуң, Тожунуң ат-сураглыг аңчызы Бараан Мырлаа ышкаш кижилерниң овур-хевирин, чурук-хөрүүн “Шын” солуннуң арыннарынга арттырып каан Куулар Аракчааның очерктери төөгүнүң херечилери апарган деп хоочун журналист, Тываның улустуң чогаалчызы Чооду Кара-Күске демдеглээн.
«Тыва Пришвин»
Тываның ном үндүрер чериниң кол редактору, Тываның улустуң чогаалчызы Николай Куулар бойдус дугайында кайгамчыктыг чогаалдарның автору, орус чогаалчы Михаил Пришвинге Куулар Аракчааны деңнээш, “тыва Пришвин” деп адаан. Чогаалчының “Сыынак”, “Элдептиг киш” деп чечен чугааларының электроннуг хевири ном үндүрер черде барын дыңнаткаш, оларның хоолгаларын Куулар Мунзуковичиниң амгы салгалынга дамчыдып берип, ооң чогаалдарының чыындызын үндүреринге дузалаарын аазаан.
Тываның уруглар театрының режиссеру Айлаана Чадамбаның сактыышкыны дыка солун болган. “Аракчаа Мунзуковичини бичиимде Сергей Михалковтуң чогаалында милиционер Стёпа акыйга дөмейлээр чораан мен. Чүге дээрге ол менче кырымдан ээгип көөр, а мен адаандан өрү ойталап көөр турган мен” – деп, Айлаана Леонидовна чугаалаан. Ажы-төлүнүң авазы аныяанда чок апаарга, Куулар Аракчаа чогаалчы Леонид Чадамбаның дуңмазы, дыл эртемдени Зоя Борандаевна Чадамба-биле өг-бүле тудуп, кады 25 чыл дургузунда кончуг эп-найыралдыг чурттап, ажы-төлүн төлептиг кижилер кылдыр азырап өстүргеш, чырык өртемчейден чорутканнар. Ынчангаш Куулар Аракчаа чогаалчы Айлаана Леонидовнага чоок төрел. Аракчаа Мунзуковичиниң “Күш-ажылдың хоочуну”, “Төөгү болгаш культура тураскаалдарының камгалалы ниитилелиниң кежигүнү” шынзылгаларын Зоя Борандаевна чээнинге арттырып каарга, Айлаана Леонидовна оларны камныы-биле шыгжап чораан, чогаалчының 100 хар юбилейинде ооң бо документилерин уруг-дарыынга дамчыдып берген.
Чогаалдарын “Шын” солунга парладыр дээш, редакцияга чеде бергеш, Куулар Мунзуковичиге эң баштай ужурашкаш, ооң бедик дурт-сынын магадап көргенин, чогаадыкчы ажыл талазы-биле аразында чоок чүүл барын, кайызы-даа бичии уругларга агаар-бойдус дугайында чогаалдар бижиир болганын Россияның чогаалчылар эвилелиниң кежигүнү, бичии уругларга “Алдын кушкаш” журналдың кол редактору Александр Шоюн онзагайлап чугаалаан.
Ачазын дөзээн
“Чогаалчының ачазы Чассыг-оол, ылап-ла, дыка бедик-шыырак, узуну ийи метр чыгыы кижи чораан. Аракчаа даайым ачазын дөзээн, ынчангаш Айлаана Леонидовна ону милиционер Стёпа акыйга дөмейлеп турганы анаа эвес” –деп, Алексей Куулар чугаалаан...
Чогаалчы Куулар Аракчааның 100 хар юбилейинге тураскааткан ужуражыышкынга ооң дугайында чылыг сактыышкыннар хөй болган. ССРЭ-ниң журналистер эвилелиниң, Тываның чогаалчылар эвилелиниң кежигүнү Куулар Аракчааның адын Чыраа-Бажы суурга мөңгежидер дугайында база ужуражыышкын үезинде чугаалашкан.
Чогаалчы Куулар Аракчааның, “тыва Пришвинниң” бижип каан чогаалдары тыва литератураның эртинелери. Оларның авторунуң ады уттундурбас. Чогаалдарын чон номчуп чорда – дириг.
Шаңгыр-оол Суваң, чогаалчы.